با توجه به شیوع ویروس کرونا و سؤالاتی که در مورد استفاده از ماسک های تنفسی برای حفاظت در برابر کرونا وجود دارد، در اینجا دکتر مهدی جهانگیری دانشیار گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار دانشگاه علوم پزشکی شیراز به این سؤالات پاسخ می دهد.
نحوه صحیح پوشیدن ماسک های جراحی چگونه است؟
دستان خود را تمیز کنید: قبل از لمس ماسک تمیز، دستان خود را با آب و صابون بصورت کامل و دست‌کم ۲۰ ثانیه بشویید. همیشه از یک دستمال‌کاغذی تمیز برای خشک‌کردن دست‌های خود استفاده کنید. سپس، با همان دستمال، شیر آب را ببندید و آن را درون سطل زباله بیندازید.
ماسک را بررسی کنید: هنگامی‌که یک ماسک جدید را از جعبه بیرون می‌آورید، آن را بررسی کنید و اطمینان حاصل کنید که هیچ‌گونه نقص، سوراخ و پارگی در ماسک وجود ندارد. اگر ماسک دارای نقص، سوراخ و شکاف است، آن را دور انداخته و ماسک جدید (استفاده‌نشده) دیگری را انتخاب کنید.
قسمت بالای ماسک را به‌درستی تنظیم کنید: برای اینکه ماسک تا حد ممکن به پوست شما نزدیک شود، قسمت بالای آن دارای یک لبه خمیده، اما محکم است که می‌تواند در اطراف بینی شما قرار گیرد. قبل از استفاده از ماسک روی صورت خود اطمینان حاصل کنید که این قسمت به سمت بالا قرار دارد.
از طرف مناسب ماسک به سمت بیرون اطمینان حاصل کنید: قسمت داخلی بیشتر ماسک های پزشکی به رنگ سفید است؛ درحالی‌که قسمت بیرونی، رنگی است. قبل از استفاده از ماسک روی صورت خود، اطمینان حاصل کنید که قسمت سفید ماسک به سمت صورت شما باشد.
بعضی از ماسک ها دارای دو بند کش‌دار هستند که در پشت و اطراف سر شما قرار می‌گیرند. ماسک را جلوی صورت خود نگه دارید؛ بند بالا را بالای سر خود بکشید و آن را در اطراف تاج سر خود قرار دهید. سپس، باند پایین را بالای سر خود بکشید و آن را در پایه جمجمه، نزدیک گردن خود قرار دهید.
قطعه بینی را تنظیم کنید: اکنون که ماسک پزشکی روی سر و صورت شما قرار گرفته است، از انگشت اشاره و انگشت شست خود استفاده کنید تا قسمت خمیده لبه بالای ماسک را اطراف پل بینی خود بچسبانید.
نحوه صحیح درآوردن ماسک های جراحی چگونه است؟
درآوردن ماسک: ابتدا دست‌های خود را تمیز کنید. بسته به آنچه قبل از برداشتن ماسک با دستان خود انجام داده‌اید، ممکن است لازم باشد که دستان خود را بشویید.
ماسک را با دقت جدا کنید. به‌طور کلی، ماسک را فقط با لمس لبه‌ها، بندها، حلقه‌ها و نوارها جدا کنید. قسمت جلوی ماسک آلوده را لمس نکنید.
ماسک آلوده را در یک کیسه‌زباله جداگانه بیندازید.
ماسک های پزشکی طوری طراحی شده‌اند که فقط یک‌بار قابل‌استفاده هستند. بنابراین، وقتی ماسک را جدا کردید، فوراً آن را درون سطل زباله بگذارید.
در محیط‌های پزشکی، احتمالاً سطل زباله مخصوص برای وسایل بیوشیمیایی، مانند ماسک های استفاده‌شده و دستکش وجود دارد.
در یک محیط غیرپزشکی که ماسک می‌تواند آلوده باشد، ماسک را به‌تنهایی درون یک کیسه پلاستیکی قرار دهید. کیسه پلاستیکی را گره بزنید و سپس، کیسه پلاستیکی را در سطل زباله بیندازید.
پس از درآوردن ماسک، دست‌های خود را یک‌بار دیگر بشویید.
نحوه صحیح پوشیدن ماسک های تنفسی N95/FFP2 چگونه است؟
برای پوشیدن ماسک باید دست‌ها را به‌طور کامل و مطابق اصول صحیح بهداشتی مخصوص دست، شست‌وشو دهید و سپس، مطابق مراحل زیر، ماسک را استفاده کنید.
دو بند ماسک را از هم جدا کنید.
بند بالایی ماسک را بالای گوش و بند پایینی را زیر گوش قرار دهید (دو بند ماسک نباید ضربدری روی هم قرار گیرد).
گیره فلزی را بطور کامل و متناسب با اندازه بینی خود شکل دهید.
برای اطمینان از عدم نشتی ماسک و چسبیدن بر روی صورت، آزمون نشتی را انجام دهید.
در طول فعالیت کاری از عدم نشتی ماسک و استقرار کامل بر روی صورت خود اطمینان حاصل کنید.
دقت داشته باشید که استفاده از ماسک زمانی مؤثر است که همراه با رعایت اصول بهداشت دست و شست‌وشوی آن باشد.
دست‌ها به‌هیچ‌عنوان با سطح آلوده ماسک تماس پیدا نکند.
نحوه دور انداختن و دفع ماسک های تنفسی استفاده‌شده چگونه است؟
سطوح بیرونی ماسک استفاده شده آلوده می باشد پس به عنوان یک جسم آلوده با آن برخورد کنید.
هرگز قسمت جلوی ماسک را لمس نکنید.
ابتدا بند پایینی و سپس بند بالایی ماسک را از پشت سر خود خارج کنید.
با گرفتن بند بالایی ماسک را بدون تماس با بدن، درون سطل زباله درب دار بیندازید.
اگر سطل زباله عفونی در دسترس نیست، ماسک را درون یک کیسه پلاستیکی قرار دهید و سپس در سطل بیندارید.
آیا در شرایط کمبود ماسک، می‌توان از ماسک های تنفسی N95/FFP2 مجدداً استفاده کرد؟
در شرایط کمبود ماسک، برای حفاظت در برابر کرونا می‌توان از ماسک های تنفسی N95/FFP2 مجدداً استفاده کرد. برای این منظور، یک ماسک جراحی یا شیلد صورت روی ماسک های N95 یا FFP2 بپوشید.
پس از خروج از اتاق بیمار یا تماس‌های مشکوک دیگر، دست‌های خود را بشویید.
اگر از ماسک جراحی روی ماسک N95 استفاده کرده‌اید، آن را دور بیندازید و اگر از حفاظ صورت استفاده کرده‌اید، آن را تمیز و ضدعفونی کنید.
سپس ماسک FFP2/N95 را بدون تماس دست با سطح آن، بیرون آورده و در یک کیسه بگذارید و در محلی مشخص قرار دهید.
برای جلوگیری از استفاده مجدد این ماسک، توسط دیگر کارکنان، آن را علامت‌گذاری کنید و یک برچسب «غیرقابل استفاده» روی آن درج کنید.
دقت کنید هنگام استفاده مجدد، با عوامل عفونت‌زای احتمالی روی سطح خارجی ماسک، تماس پیدا نکنید و پس از تعویض ماسک، دست‌های خود را شست‌وشو دهید.
منظور از آزمون انطباق یا Fit test در مورد ماسک های تنفسی چیست؟
با توجه به اینکه ابعاد و شکل صورت افراد با هم متفاوت است برخی از سازندگان، ماسک های خود را در اندازه‌ها و اشکال مختلف تولید می‌کنند؛ تا بدین‌وسیله افراد از طریق آزمون انطباق، ماسک مناسب با صورت خود را از نظر اندازه و شکل انتخاب کنند. چراکه اگر ماسک روی صورت فیت نشود؛ حتی اگر بهترین کارایی فیلتراسیون را هم داشته باشد، به‌علت نشتی از لبه‌ها حفاظت کافی را فراهم نمی‌کند.
غیر از ماسک های تنفسی N95 یا FFP2 چه ماسک های دیگری برای حفاظت در برابر کرونا مناسب است؟ آیا ماسک های کارتریج‌دار هم برای حفاظت در برابر کرونا مناسب هستند؟
اگرچه در پروتوکل های درمانی، در فعالیت‌های تولید آئروسُل برای کادر درمانی ماسک های تنفسی N95 یا FFP2 توصیه شده است. اما در شرایط کمبود این ماسک ها، می توان از سایر ماسک های موثر؛ از جمله N99، N100 یا FFP3 و همچنین، ماسک‌های نیم‌صورت مجهز به فیلتر P100 یا ماسک‌های کارتریج‌دار استفاده کرد. البته به شرط اینکه به فیلتر حذف‌کننده ذرات مجهز باشند.
همچنین ماسک های PAPR که دارای نیروی محرکه یا دمنده هستند و به‌دلیل برخورداری از فشار مثبت و فیلتر هپا (HEPA)، کارایی بالاتری نسبت به ماسک‌های یک‌بارمصرف دارند و در برخی روش‌های اجرایی پزشکی که تولید آئروسُل دارند، مثل برونکوسکوپی و… کاربرد دارند می توانند استفاده شوند.
نکته: ماسک‌های کارتریج‌داری که کربن فعال دارند، اگر فیلتر مخصوص ذرات نداشته باشند، فقط برای حفاظت در برابر گازها و بخارات کاربرد دارند و برای حفاظت در برابر کرونا ویروس حفاظتی فراهم نمی‌کنند.
فیلتر ذراتی که روی کارتریج گازها و بخارات اضافه می‌شود، در استانداردهای اروپایی با رنگ سفید (حرف P) و در استانداردهای آمریکایی با رنگ ارغوانی مشخص می‌شود (به شکل‌های زیر توجه کنید).
آیا در شرایط بحران می‌توان ماسک های تنفسی N95 یا FFP2 را ضدعفونی و مجدداً استفاده کرد؟
ماسک‌ها را نمی‌شود با شست‌وشو (توسط آب یا محلول ضدعفونی) مجدد استفاده کرد؛ چراکه به‌دلیل بازشدن منافذ الیاف موجود در ماسک و همچنین تغییر در ساختار فیزیکی، ماسک تأثیرگذاری خود را از دست داده و دارای آلودگی شدید میکروبی است. ولی در شرایط ویژه (برای مثال، عدم دسترسی به تعداد کافی)، ماسک های N95 را می‌توان تحت شرایط بسیار خاص، مورد استفاده طولانی یا استفاده مجدد محدود قرار داد.
این شرایط شامل استفاده صحیح، سالم بودن ماسک، آلوده نبودن به ترشحات تنفسی یا مایعات بدنی و عدم اشکال در تنفس می‌شود. حتی اگر این شرایط مهیا باشد، در تعداد دفعات استفاده مجدد از آن‌ها محدودیت‌هایی وجود دارد. تولیدکننده، تعداد دفعات استفاده مجدد را درج می‌کند. اگر این تعداد درج نشده باشد، نباید از پنج بار بیشتر شود.
ماسک های استفاده‌شده را نباید با مایکروویو یا اسپری الکل استریل کرد. با این روش‌ها نمی‌توان از انهدام SARS-COV-2 و سایر میکروارگانیسم‌های مضر اطمینان یافت. علاوه بر این، همان‌طور که ابتدا گفته شد، ممکن است شکل ماسک‌ها تغییر کند و به الیاف فیلتر آسیب برسد، که باعث می‌شود ماسک‌ها اثر محافظتی خود را از دست دهند.
آیا ماسک های پزشکی را می‌توان در شرایط بحران دوباره استفاده کرد؟
منظور از استفاده مجدد این است که کارکنان درمانی برای چند بیمار از یک ماسک استفاده کنند؛ ولی برای هر بیمار ماسک را بردارند و مجدداً بپوشند. در این شرایط کادر درمان باید مراقب باشند که سطح خارجی ماسک را لمس نکنند و برداشتن و گذاشتن ماسک با رعایت بهداشت دست‌ها و بادقت انجام شود.
برای استفاده مجدد از ماسک‌های پزشکی باید ماسک طوری به سمت داخل تا شود که احتمال تماس با سطح خارجی آن کاهش یابد؛ سپس ماسک تاشده درون یک کیسه یا ظرف پلاستیکی دربسته برای استفاده‌های بعدی نگهداری شود. البته، توجه داشته باشید ماسک‌هایی که بندهای آن از طریق گره‌زدن بسته می‌شوند، برای استفاده طولانی‌مدت مناسب‌اند؛ اما آن ماسک‌هایی که بند آن‌ها دور گوش می‌افتد، برای استفاده مجدد مناسب‌ترند. همچنین، در نظر داشته باشید که ماسک‌های پزشکی در صورت مرطوب شدن، آسیب فیزیکی یا مشکل شدن تنفس باید تعویض شوند.
تاریخ‌مصرف ماسک های تنفسی N95 یا FFP2 چقدر است؟ آیا در شرایط بحران می‌توان از ماسک های N95 یا FFP2 تاریخ گذشته استفاده کرد؟
تاریخ‌مصرف این نوع ماسک‌ها معمولاً روی بسته‌بندی آن‌ها درج شده است و به‌طور معمول، برای مدت دو سال است.
در شرایط بحران، از ماسک‌های تاریخ گذشته که به دور از آلودگی نگهداری شده و سالم باشند، می‌توان استفاده کرد.