روند انجام کارها در بعضی از صنایع با خطر بالایی همراه است. برای مثال صنایع هسته‌ای و شیمیایی را در نظر بگیرید. انجام فرآیندهای مختلف در این صنایع میتواند با تولید گازهای سمی یا مواد آلوده به رادیواکتیو همراه باشد. در برخی از کارها نیز با موادی که قابلیت اشتعال بسیار بالایی دارند، سروکار داریم.
نیازی به گفتن نیست که تماس با این مواد میتواند به شدت برای سلامت فردی و جمعی انسان‌ها و همچنین محیط زیست و در نهایت کره زمین خطرناک باشد. از آنجایی که در صنایع شیمیایی و رادیواکتیو با فرآیندها سروکار داریم، رعایت نکات ایمنی توسط هر فرد بسیار کارگشا است.
بنابراین باید استانداردهایی برای کنترل فرآیند از ابتدا تا انتها تعریف شود. در همین راستا، نظام‌هایی مانند Process Safety Management ( PSM ) به معنای مدیریت ایمنی فرآیند طراحی شده‌اند تا بتوان فرآیندهای خطرناک را به شکلی ایمن و کنترل‌شده به اجرا درآورد.
اما مدیریت ایمنی فرآیند چیست؟ در ادامه بیشتر درباره مدیریت ایمنی فرآیند و کاربردهای آن صحبت خواهیم کرد.
جهت مشاهده انواع دوره های آموزش HSE و دریافت گواهی نامه معتبر کلیک کنید.
PSM چیست؟
سازمان‌هایی نظیر سازمان ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا (OSHA)به نتیجه رسیدند که رعایت ایمنی فردی برای تضمین امنیت اجرای فرآیندهای خطرناک کافی نیست. به منظور جلوگیری از عواقب انتشار مواد شیمیایی بسیار خطرناک یا به حداقل رساندن آنها در یک محیط صنعتی و اطراف آن، نظام PSM ایجاد شد.
مواد شیمیایی خطرناک، موادی هستند که ممکن است سمی، رادیواکتیو، قابل اشتعال، قابل انفجار یا ترکیبی از این موارد باشند. صنایعی که با مواد شیمیایی خطرناک سروکار دارند باید برنامه‌های مؤثر و کارآمدی را در راستای مدیریت ایمنی فرآیندهای خود طراحی و اجرا کنند.
اجرای این برنامه برای حفاظت از کارکنان، پیمانکاران و بازدیدکنندگان از صنایع، ضروری و لازم است.
PSM
از جمله صنایعی که با مواد خطرناک سروکار دارند، عبارتند از:
• صنایع پتروشیمی
• صنایع وابسته به داروسازی
• صنایع مرتبط با رنگ و نقاشی
• صنایع تولید انواع چسب
• صنایع مرتبط با مواد شیمیایی آلی و غیرآلی
• کارخانه‌های بازیافت کاغذ و مقوا
چرا اجرای نظام PSM اهمیت بسیار زیادی دارد؟
علتی که OSHA مدیریت ایمنی در فرآیندها را طراحی کرد، بالا رفتن تعداد حوادث شغلی بود که رخ می‌داد. به طور مثال در سال ۱۹۸۴ بر اثر انتشار گازهای سمی در یک مجمتع پتروشیمی واقع در شهر بوپال هند، بیش از هزاران نفر کشته شدند.
اما هنگامی که مدیران یک کارخانه یا صنعت به فکر اجرای مدیریت ایمنی در فرآیندهای خود می‌افتند، چگونه از طراحی و اجرای صحیح برنامه خود، اطمینان حاصل خواهند کرد؟
برای پاسخ به این سؤال، حداقل نیازمندی‌ها برای برنامه مدیریت ایمنی فرآیند در نظر گرفته شده است که با اعمال آنها می‌توان از اجرای صحیح این برنامه اطمینان حاصل کرد.
۱. مشارکت کارکنان
تمام کارکنان یک مجتمع صنعتی باید در برنامه PSM مشارکت کنند. انجام فرآیندها نیاز به حضور تیم‌های باتجربه و دقیق در کار خود دارد. در هر تیم، حداقل یک نفر باید در زمینه فرآیندی که قصد آغاز آن وجود دارد، تخصص داشته باشد.
۲. اطلاعات مربوط به امنیت فرآیند
اطلاعات مربوط به مواد خطرناک باید از قبل مستندسازی شود. اطلاعات مربوط به موا شیمیایی و تجهیزات و فناوری به‌کاررفته در هر فرآیند باید ثبت شود و در دسترس باشد.
۳. تحلیل میزان خطر فرآیند
این تحلیل توسط مهندسان و متخصصان نگهداری از تجهیزات انجام می‌شود. این افراد در تشخیص، ارزیابی و کنترل خطر مهارت دارند.
۴. دستورالعمل های عملیاتی
کمپانی‌ها باید تمامی دستور العمل های عملیاتی خود را مستندسازی کنند. نحوه شروع فرآیند، عملیات‌های روتین، عملیات‌های موقتی، خاموشی‌های اضطراری، همه و همه باید مستندسازی و ثبت شوند. به کارکنان باید از قبل درباره محدودیت‌های عملیاتی هشدار داده شود تا مشکلی در روند فرآیند به وجود نیاید.
۵. آموزش
به کارکنان باید درباره دستور العمل ها و حفظ ایمنی، آموزش‌های لازم داده شود. برگزاری دوره آموزشی و اعطای گواهی‌نامه در ازای شرکت در آزمون میتواند از یادگیری صحیح کارکنان اطمینان حاصل کند.
۶. امنیت پیمانکار
وظیفه کمپانی است که به پیمانکار درباره ریسک‌های مربوط به کار و خطرات احتمالی هشدار دهد. وظیفه پیمانکار نیز این است که به کارکنان خود درباره محدودیت‌ها و خطرهای محیط کار اطلاع رسانی کند و شرایط لازم انجام کار ایمن را برای آنها فراهم کند.
۷. بازبینی قبل از شروع فرآیند
بازبینی شرایط ایمنی قبل از شروع کار کمک می‌کند تا از اجرای تحلیل میزان خطر هر فرآیند اطمینان حاصل کنیم.
۸. یکپارچگی مکانیکی
تمامی سیستم‌های درگیر در فرآیند نظیر سیستم کنترل، خاموشی اضطراری، مخازن ذخیره‌سازی، لوله‌ها و… باید به خوبی و در هماهنگی با یکدیگر کار کنند. نحوه کار تمامی سیستم‌ها باید مستندسازی شوند و مشخص باشند.
۹. مجوز کار در دماهای بالا
این مجوز از ایمن بودن کار در دماهای بالا اطمینان حاصل می‌کند و در صورت لزوم تجهیزات لازم را در اختیار کارکنان قرار می‌دهد.
۱۰. مدیریت تغییرات
هر گونه ایجاد تغییر در فرآیند باید با توجه به موارد زیر باشد:
• پایه فنی تغییر پیشنهادشده
• تأثیر تغییر در ایمنی و سلامت
• اصلاحاتی که باید در روند فرآیند رخ دهد
• زمان لازم برای اعمال تغییر در فرآیند
۱۱. تحقیق درباره حادثه
در صورت بروز حادثه، باید موارد زیر بررسی شوند:
• زمان وقوع حادثه
• زمان شروع بررسی حادثه
• توصیف دقیق حادثه
• علت ریشه‌ای حادثه
• ارائه توصیه یا راه حل برای جلوگیری از بروز مجدد حادثه
۱۲. برنامه‌ریزی اورژانسی و واکنش سریع
صنایع باید برای واکنش سریع در صورت انتشار ناگهانی مواد خطرناک، برنامه‌ریزی کرده باشند.
۱۳. بهبود مستمر
هر چند وقت یکبار باید دانش و مهارت کارکنان در زمینه انجام فرآیندها و مباحث ایمنی مربوط به آنها بروزرسانی شود.
۱۴. اطمینان از آگاهی کارکنان
موارد ۲ تا ۱۳ تنها در صورتی اجرا می‌شوند که کارکنان به اطلاعات مربوط به فرآیندها دسترسی کامل و شفافی داشته باشند.
کلام آخر
در این مطلب درباره اهمیت PSM و کاربردهای آن بحث شد. با اجرای برنامه مدیریت ایمنی فرآیندها می‌توان از وقوع حواث و فجایع در مجتمع‌های صنعتی جلوگیری کرد.
در این راستا دوره های آموزش ایمنی فرایند در سامانه نمایشگاه مجازی باماHSE ، برنامه ریزی و اجرا شده است و حتی فیلم های دوره های گذشته نیز غالبا به صورت رایگان در دسترس عموم است.
