کشاورزی از قدیم یکی از مشاغل پر مخاطره بوده است. در حالی که این صنعت یکی از ارکان توسعه و خودکفایی کشور می باشد. در این مقاله علاوه بر مطرح کردن اهمیت مدیریت ایمنی و ارزیابی ریسک در کشاورزی، اطلاعاتی در رابطه با استانداردهای کار سالم و ایمن در محیط کار کشاورزی ارائه شده است. مدیریت ایمنی و ارزیابی ریسک و برآورد خطر و انجام کار در نهایت ایمنی و سلامت به منظور حفظ سلامت و رفاه کارکنان در حرفه های وابسته کشاورزی از مواردی هستند که باید رعایت شود.
اهمیت مدیریت ایمنی و ارزیابی ریسک
ارزیابی ریسک به منظور تشخیص اتفاقات و حوادث خطرناک و ارزیابی مشکلات و زیان آن ها امری ضروری است. شما در صورتی قادر خواهید بود خطرات را کنترل کنید که از چگونگی اتفاق افتادن آن ها در محل کار و میزان زیان و ضررهای ایجاد شده آگاهی داشته باشید. لازم است خطرات موجود برای کارگران شما و یا سایر افرادی که تحت تأثیر کار شما قرار دارند مانند خانواده، پیمانکارهای بازدید کننده و مردم عادی به خوبی ارزیابی گردد.
ریسک ها و مخاطرات در کشاورزی
کشاورزی به عنوان یکی از ارکان توسعه و خودکفایی ایران از اهمیت زیادی برخوردار است. رویکرد جهانی کشاورزی استفاده بهینه از زمین، آب و نیروی انسانی و کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی در جهت تولید محصول سالم و حفظ محیط زیست می باشد. در مسیر رسیدن به این اهداف نیروی انسانی سالم و پویا نقش کلیدی را ایفا می کنند.
کارهای مربوط به کشاورزی از قدیم یکی از مشاغل پر مخاطره بوده است. کشاورزی سنتی و بدون تجهیزات و امکانات، دشواری های خاص خود را داشته است. فناوری ها و روش های مدرن امروزی اگرچه سختی کار را کاهش داده اند اما خطرات و عوامل زیان آوری را نیز به همراه دارند. عدم توجه به ریسک ها و مخاطرات آن ها، سلامت کشاورزان را تهدید می کند.
ضرورت مدیریت ایمنی و ارزیابی ریسک در کشاورزی
بر اساس آمار مرگ و میر به دست آمده از کشورهای مختلف، کشاورزی یکی از پر خطر ترین صنایع شناخته شده است. افرادی که در مزارع کار می کنند شامل صاحبان مزارع، کارگران و خانواده آنها پنج برابر بیشتر از سایر نیروهای کار حتی کارگران معادن در معرض خطرات جانی قرار دارند. به همین دلیل از میان مهارت های فراوان مورد نیاز در انجام فعالیت های کشاورزی، توانایی انجام کار در نهایت ایمنی و سلامت، از اساسی ترین آنها می باشد.
در این مقاله اطلاعاتی در رابطه با استانداردهای کار سالم و ایمن در محیط کار کشاورزی ارائه شده است. مدیریت ایمنی، سلامت و رفاه در کشاورزی، ارزیابی ریسک و برآورد خطر و انجام کار در نهایت ایمنی و سلامت از این موارد هستند.
ارزیابی ریسک در کشاورزی
ارزیابی ریسک یا خطر چیزی به جز این نیست که به هر آنچه برای دیگران در کسب و کار شما ایجاد خطر و مشکل می کند، نگاه دقیقی داشته باشید. بنابراین شما می توانید بسنجید که آیا به اندازه کافی جانب احتیاط را رعایت کرده اید یا لازم است بیشتر از این احتیاط کنید. شما باید تصمیم بگیرید چه معیاری را باید جهت انجام وظایف قانونی خود در نظر بگیرید. در مورد ارزیابی ریسک کشاورزی به یاد داشته باشید:
- ریسک یا خطر به هر چیزی که پتانسیل ایجاد ضرر و زیان و مشکل را داشته باشد، اطلاق می شود.
- احتمال ریسک به احتمال خطر و آسیب در کاری که در حال انجام دادن می باشید، گفته می شود.
- دانش شما از اینکه در مزرعه شما چه کاری، به چه روشی و چگونه در حال انجام است، جهت ارزیابی ریسک ضروری است
مثال هایی در مدیریت ایمنی و ارزیابی ریسک
ارزیابی ریسک نه تنها پایان راه نیست بلکه خود منجر به اجرای اقدامات و تدبیرهای پیشگیری کننده می شود. مثال های زیر می توانند در روشن کردن مفهوم خطر و احتمال خطر مفید باشند:
در هر روز از زندگی خطر می تواند بارش باران در یک روز بارانی باشد در حالیکه احتمال خطر متفاوت است. در یک روز آفتابی احتمال بارش کم است ولی در یک روز تاریک طوقانی، احتمال بارش باران زیاد است. پوشیدن لباس های ضد آب، همراه داشتن چتر و بیرون نرفتن از خانه خطر ناشی از بارش باران را کاهش می دهد.
زمان استفاده از دستگاه ها، در صورتی که پرسنل آموزش دیده نباشند و یا اجزای محافظ دستگاه به درستی قرار نگرفته باشند، احتمال خطر افزایش می یابد. اگر دستگاه به درستی محافظت شده و شما به طور مرتب دستگاه را بازبینی و تعمیر کنید و پرسنل آموزش دیده و شایسته ای داشته باشید، در این صورت احتمال خطر کاهش می یابد.
مراحل ارزیابی ریسک در کشاورزی
به کار گیری پنج مراحل پنج گانه زیر می تواند در ارزیابی ریسک و خطرات در محل کارهای مرتبط با کشاورزی مفید واقع شود.
مرحله اول
گام اول، جستجو برای خطرات است. هدف در این مرحله کشف کردن خاطراتی است که می توانند خسارات و تلفات سنگینی به بار آورده و چندین نفر را تحت تأثیر قرار دهند.
- به اطراف نگاه کرده و ببینید کارگران چگونه کار می کنند.
- از رویدادها، تصادفات و خطرات جانی پیش آمده در گذشته درس بگیرید
- از کارگران نظرخواهی کنید. آنها اغلب از خطراتی آگاهی دارند که شما از آنها بخرید.
- دستورالعمل های کارخانه سازنده دستگاه ها و سایر اطلاعات و راهنمایی های موجود در آنها را مطالعه کنید
مرحله دوم
گام دوم، تشخیص اینکه چه کسی و چگونه ممکن است صدمه ببیند. تشخیص کسانی که ممکن است در خطر باشند و همچنین تعداد آنها کارکنان (به خصوص افراد جدید و آموزش ندیده و یا افراد معمولی و پاره وقت)، پیمانکارها، بازدید کنندگان، و حتی اعضای خانواده به خصوص کودکان
مرحله سوم
گام سوم، مربوط به ارزیابی احتمال خطر در حال افزایش و اجرای اقداماتی که آن را کاهش داده و یا کنترل کند، است. ارزیابی اینکه چگونه احتمال خطر برای هر عامل خطرناکی قابل کنترل است. عوامل کنترل کننده ممکن است کاملا مؤثر باشند و یا اینکه تنها شرایط را بهبود بخشند. در این مورد لازم است از خود بپرسید:
آیا می توان همه خطرات را به طور همزمان حذف کرد؟ آیا می توانستید کار را به گونه ای دیگر انجام دهید و یا اصلا انجام ندهید؟ به طور مثال آیا می توانستید تعداد خطوط فشار قوی را کاهش دهید؟ آیا این مسأله بر عملیات کشاورزی و عبور و مرور ماشین آلات کشاورزی تأثیر دارد؟
اگر نمی توان خطر را از بین برد و نحوه انجام کار را تغییر داد چه کار دیگری می توان انجام داد؟ به طور مثال، آیا می توان اطراف خطوط فشار قوی را علامت گذاری کرد و یا سیستم های ایمنی برای انجام کار پیاده کرد؟
چه دوره های آموزشی و راهنمایی لازم است؟ اینکه آیا کارکنان مطابق سیستم عمل کرده و نکات آموزش دیده را رعایت ؟
آیا کارکنان نیاز به تجهیزات محافظتی شخصی دارند؟
مرحله چهارم
در گام چهارم یافته های خود را یادداشت کنید. پس از اینکه مشخص کردید چه کاری لازم است انجام دهید، باید جهت زمان انجام کار و چگونگی آنها برنامه ریزی کنید. یادداشت کردن یافته هایتان به شما کمک خواهد کرد از اینکه طرح و برنامه شما واقعی، قابل دسترس بوده و پیش گیرنده می باشد، اطمینان حاصل کنید.
مرحله پنجم
گام پنجم: ارزیابی خود را مرور کرده و اگر لازم بود آن را اصلاح کنید. لازم است ارزیابی خود را مرور کرده، چنانچه تغییری در کار ایجاد شده باشد ارزیابی ارزش چندانی نخواهد داشت.
منبع
راهنما و دستورالعمل جامع بهداشت کشاورزی ایران، مرکز سلامت محیط و کار، پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران
