چهارشنبه سوری به آیینی که در آخرین شب چهارشنبه هر سال برگزار می شود، گفته می شود. که از ترکیب دو واژه “چهارشنبه” و “سوری” آمده و جزء یکی از سنت های نیاکان ما محسوب می شود.
واژه “سور” در چهارشنبه سوری به معنی جشن و شادمانی است. البته بعضی از پژوهشگران این واژه را، به معنی سرخ که از سرخی چهره و سلامتی شخص می آید، تعریف می کنند.
جالب است بدانید در شهر اصفهان، این سنت زیبا را چارشمبه سرخی تلفظ می کردند.
تجمع در چهارشنبه سوری و احتمال افزایش کرونا
امسال شب چهارشنبه سوری در حالی از راه می رسد که ویروس کرونا همچنان وجود دارد. البته بسیاری از خانواده ها، فرزندان خود را از شرکت در این سور ملی منصرف کرده اند. اما هستند کسانی که بر شرکت در این آیین باستانی بیش از پیش پافشاری می کنند و با انجام کارهایی خطرناک، کام ایرانیان را در آستانه سال جدید و جشن های نوروزی تلخ می کنند.
می توان گفت کرونا در سال گذشته باعث کمتر شدن آمار تلفات در چهارشنبه سوری شده است اما امسال متأسفانه، با ویروس جهش یافته و قوی تری به نام کرونای انگلیسی رو به رو هستیم که جشن،عروسی و عزا نمی شناسد.
پیشنهاد
ما در وهله اول از تمامی هموطنان خود خواهش می کنیم از هرگونه ازدحام و تجمع حتی تعداد کم، در شب چهارشنبه سوری خودداری کنند تا شاهد شروع پیک چهارم کرونا نباشیم و به یاری خداوند عید نوروز ۱۴۰۰ را به سلامت پشت سر گذاشته و هرچه زودتر به مرحله واکسیناسیون عمومی برسیم.
در این مقاله چند ایده خلاقانه برای کودکان و نوجوانان که بیشترین قربانبان این رفتارهای خطر آفرین هستند، بیان کرده ایم.
نگاهی نو به حفظ آیین کهن چهارشنبه سوری
اگر ما این واقعیت را قبول کنیم که فرزندان ما در این روز، نیاز به شادی کردن دارند به نحوی باید انرژی خود را تخلیه کنند راحت تر می توانیم آن ها را درک و کنترل کرده و در مسیر صحیح، اسباب تخلیه انرژیشان را فراهم آوریم.
پیشنهاد می شود در غروب سه شنبه مراسم چهارشنبه سوری را با ایجاد محیطی شاد و آرام، اینگونه برگزار کنید.
پدر یا بزرگ خانواده با بوته و یا کاه، آتش کوچکی روشن کند سپس به همراه خانواده، فامیل و همسایه ها روی این آتش بپرید.
پس از پایان مراسم دور همان آتش زیبا و گرما بخش، نشسته و علاوه بر نقل رسومات اصیل ایرانی، برای حاضرین اینگونه توضیح دهید.
اولاً این کار یک ورزش است که انجام دادیم و ثانیاً این آتش در تاریکی، نشانه نور در ظلمت است اگر نور و روشنایی نباشد ما قادر به تشخیص حقایق نیستیم.
در دوران پیشین بر این این باور بوده اند که آتش تنها عنصر چهارگانه ای است که آلوده نمی شود و پاک می ماند. در واقع ما با پریدن از روی آتش، پژمردگی، زردی و آلودگی های خود را به آتش می دهیم.
این عباراتی که هنگام پریدن از روی آتش می خوانیم (سرخی تو از من/ زردی من از تو) یعنی همه بیماری های روحی و روانی و رذائل اخلاقی را بریزیم در آتش تا بسوزد و حقایق ناب روحی، سلامتی، نور و روشنی را از آتش بگیریم.
ایجاد بستری ایمن با ساخت کاردستی آتش
اگر امکان روشن کردن آتش ندارید، می توانید با درست کردن آتش هایی از جنس کاغذ رنگی و مقوا خط فکر خوبی به فرزندتان بدهید. با پریدن از روی آتش کاغذی و خواندن شعر معروف، از رسومات زیبای این آیین باستانی سخن بگویید.
کودکان با پریدن از روی آتش که نماد پاکی و پاک کنندگی از میان آلودگی ها است، آیین چهارشنبه سوری را در محیطی امن و دوستانه، تجربه می کنند.
آیین کوزه شکنی به روشی متفاوت
آیین کوزه شکنی یکی از دیگر رسوم اصیل چهارشنبه سوری، است که در قدیم مورد توجه بوده است.
برای اجرای این آیین به روش خلاقانه، از فرزند خود بخواهید تمام قضایایی که باعث ناراحتی او در سال گذشته شده است را، روی کاغذی بنویسد یا نقاشی کند. سپس درون کوزه بیندازد و در محیطی امن، بر زمین زده و بشکند.
با انجام این کار علاوه بر پایبندی به این آیین کهن، رفتارهای هیجانی کنترل ناپذیری که ممکن است فرزند شما از خود بروز دهد، تخلیه می شود.
اگر این محیط دوستانه فراهم نشود چه بسا این هیجانات با برخی رفتارهای نامتعارف دیگر مانند ترقه بازی، پرت کردن مواد محترقه و منفجره در محیطی خطرناک، تخلیه شود و خسارت های مالی و تلفات جانی را به همراه داشته باشد.
آیین های متداولی که در مراسم چهارشنبه سوری اجرا می شده است عبارتند از:
آیین آتش بازی درچهارشنبه سوری
ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که آغاز سال جدید باید با پاکی و تمیزی همراه باشد بنابراین از آتش که مظهر پاکی و پالایش آلودگی است، استفاده می کردند و تا هنگام طلوع آفتاب، آتش را روشن نگه می داشتند.
در پایان مراسم، جمع منتظر خاموش شدن آتش می ماند و در نهایت خاکستر را جمع آوری می کردند و از خانه بیرون برده و در سر چهار راه ها در آب روان می ریختند. این از نظر ایمنی یعنی اطفاء کامل آتش.
در هر استانی با توجه به امکانات موجود در محیط زندگی و شرایط اقلیمی، اقدام به برپایی آتش می کردند. مثلاً مردم شهر خور، با خارشتر و برگ خرما، در گیلان با ساقه برنج و در شهر گاوان با علف هرز اقدام به روشن کردن آتش می کردند.
به طور کلی معمولاً، مردم از باقی مانده هیزم هایی که در زمستان انبار کرده بودند، استفاده می کردند که دلیل آن، افزایش احتمال آتش گرفتن هیزم ها در فصل گرما می باشد.
حتماً هیزم ها را به رسم عقاید و سنت خود در دسته های یک، سه، پنج یا هفتایی (همیشه عدد فرد باشد) درست می کردند.
آیین کوزه شکنی در چهارشنبه سوری
مراسم کوزه شکنی که به نوعی یکی از مراسم های وابسته به چهارشنبه سوری محسوب می شود که تقریباً در تمام شهرهای ایران مرسوم بوده است.
افراد خانه بعد از مراسم چهارشنبه سوری، کوزه های کهنه ی را از پشت بام به پایین پرتاب کرده و می شکستند. بعد از آن اقدام به خرید کوزه و جایگزین کردن آن می کردند.
این سنت بر پایه ی یک نکته بهداشتی بسیار مهم است. چون در قدیم ظروف سفالی لعاب دار وجود نداشت، ظرف مدت یکسال استفاده، چرکین و آلوده می گردید. از طرفی امکان شست و شو و تمیز کردن آن وجود نداشت بنابراین بهترین حالت، ریختن خاکستر آتش چهارشنبه سوری به نیت جمع شدن بلاها و ناراحتی های سال گذشته در کوزه بوده است. تا هم با شکستن کوزه بلاها دفع، و هم باعث رونق کسب و کار استادکاران کوزه گر خانه می شدند.
آیین آجیل چهارشنبه سوری
تهیه آجیل مشکل گشا یکی از آیین های پر طرفدار شب چهارشنبه سوری به حساب می آید. به تین صورت که افرادی به نیت نذر یا پیشکش رفتگانشان، آجیل را تهیه و در شب چهارشنبه سوری پخش می کردند.
افراد حاضر نیز، آجیل را به نیت رونق کسب و کار و رسیدن به آرزوهایشان، در دهان می گذاشتند.
جالب است بدانید ترکیبات این آجیل، شامل ۷ قلم خوراکی سالم مانند کشمش، پسته، بادام، گردو، برگ زردآلو و… است همچنین عدد ۷ بر پایه نماد ستارگان هفتگانه بر سر سفره می باشد.
آیین فالگوش ایستادن در چهارشنبه سوری
در قدیم معمولاً رسم بر این بوده شخصی که حاجتی داشته یا در انجام کاری تردید داشته، سر چهار راه ها یا معابر می ایستاده و با گوش دادن به حرف عابران پیاده و تعبیر آن، نسبت به انجام کاری که مد نظرش بود، اقدام می کرد.
آیین قاشق زنی در چهارشنبه سوری
دختران و پسران جوان با در دست داشتن قاشق و کاسه و سر کردن چادر (به نحوی که شناخته نشوند)، نزدیک درب خانه اقوام، دوستان و همسایه های خود می شدند و با قاشق به کاسه هایی که در دست داشتند، ضربه می زدند. صاحبخانه با شنیدن صدای قاشق، آجیل، نقل، پول یا شکلات، می آورد و کاسه هایشان را پر می کرد.
در بعضی از شهرها به نیت شفای بیماران و سلامتی آن ها در سال جدید، آشی به نام ابودردا یا آش هفت حبوبات می پختند و برای جمع آوری مواد اولیه از همین مراسم قاشق زنی، استفاده می کردند. به این صورت که خانم ها در هفت خانه را می زدند و مواد اولیه آش را تهیه می کردند. سپس آش را بین تمام بیمارانی که می شناختند، پخش و باقی مانده آن را، میان فقرا تقسیم می کردند.
آیین شال اندازی در چهارشنبه سوری
این آیین، مورد استقبال جوانان قرار می گرفت و در اکثر شهرها و روستاها رواج داشت حتی در بعضی از روستاهای همدان و زنجان نیز هنوز اعتبار خود را حفظ کرده است.
اجرای آیین شال اندازی اینگونه بوده است که جوانان با گره زدن چندین دستمال، طناب بلندی درست کرده و آن را از روزنه دودکش ها که در پشت بام قرار داشت وارد منزل می کردند. سپس با چند سرفه، صاحبخانه را از ورود طناب مطلع می کردند. صاحبخانه هر چیزی را که از قبل آماده کرده بود به طناب بسته و با تکان دادن آن، به جوان می فهماند که هدیه ی سوری آماده است.
هدیه ی سوری شامل هر چیزی می شد مانند سکه، شیرینی، گردو و… که هر کدام معنی خاصی داشت. مثلاً گردو نشانه طول عمر زیاد، سکه ی سپید نشانه خوشبختی، انار زیاد شدن اولاد و… بود.
سخن پایانی
تجمع افراد در روزهای پایانی سال، در مراکز خرید و مراسم چهارشنبه سوری، بیش از پیش موجب افزایش ویروس مرگبار کرونا و فشار مضاعف به کادر درمان می شود.
پیشنهاد می شود جوانان به جای آتش بازی و پرتاب ترقه که خود، موجب ترس عابرین پیاده، شوک به افراد با بیماری قلبی، کودکان و زنان باردار شود، همنشینی با خانواده را ترجیح دهند. این کمترین نقشی است که هر شهروند می تواند در تضمین سلامتی جامعه ی خود، ایفا کند.
