آشنایی با انواع سوختگی و اقدامات اولیه هنگام بروز آن

سوختگی یکی از حوادث مهم و زیانبار جانی و مالی است که سالیانه هزاران کشته و مجروح به جای می گذارد، علاوه بر این، سوختگی ها هزینه های درمان سنگینی را به خانواده ها تحمیل می نماید که علی رغم تلاش های فراوان ممکن است علاوه بر تغییرات ظاهری، نقایصی را برای همیشه بر جای گذارد.

 سوختگی ها دامنه وسیعی دارند که از آسیب پوستی و تاول گرفته تا از دست رفتن حجم زیادی از آب بدن و بروز شوک، متغیر است. خوشبختانه با اقدام سریع و به موقع می توان به طور چشم گیری از پیشرفت ضایعات سوختگی و عوارض آن جلوگیری نمود. مسلما برای رسیدن به این هدف مهم، آشنایی با راه های مقابله با هریک از سوختگی ها ضروری به نظر می رسد.

به طور کلی می توان گفت شایع ترین علت سوختگی در اطفال زیر ۳ سال مایعات داغ و در اطفال ۱۴-۳ ساله شعله آتش است. در زنان بیشتر سوختگی با آب جوش، انفجار گاز، چراغ نفتی، روغن و به طور کلی حوادث منزل و آشپزخانه می باشد. در مردان علاوه بر حوادث خانگی، حوادث صنعتی نیز تهدید کننده حیات و سلامتی بیمار است. در سنین بالای ۶۰ سال هم حوادثی مانند سیگار کشیدن در رختخواب و یا آتش سوزی منزل باعث سوختگی می شود،

۱٫ از دست دادن مایعات بدن: مهم ترین اختلال و عارضه ای که بلافاصله پس از سوختگی ایجاد می شود، از دست رفتن مایعات بدن به علت تخریب لایه چربی پوست است که باعث می شود تبخیر مایعات تا حدود ۱۰ برابر اندازه طبیعی افزایش یابد، از سوی دیگر آسیب به عروق پوستی ناحیه منجر به خروج مایعات، تجمع آن در فضای بیرون سلول و در نتیجه تورم نسج سوخته می شود. از دست دادن مایعات بدن به خصوص در ۸ ساعت اول پس از حادثه اهمیت ویژه ای دارد. در سوختگی های وسیع تر از ۲۵ درصد از سطح بدن این امر منجربه شوک خواهد شد و در صورت جایگزین نکردن مایعات از دست رفته، مرگ را به دنبال خواهد داشت.

فراموش نکنید

در ساعات اولیه پس از یک سوختگی وسیع، مهم ترین خطری که جان مصدوم را تهدید می کند، از دست رفتن مایعات و شوک می باشد.

۲٫ از دست رفتن درجه حرارت و انرژی بدن: به دنبال سوختگی و از بین رفتن پوست، تبخیر مایعات از سطح بدن افزایش می یابد. این امر منجر به از دست رفتن ناگهانی حرارت بدن می شود. بنابراین مصدومین با سوختگی های وسیع، به منظور جلوگیری از افت ناگهانی درجه حرارت بدن، باید در حال انتقال به مراکز درمانی با روانداز تمیزی پوشانده شوند.

۳٫ عفونت: بروز این عارضه در مراحل بعدی درمان سوختگی به خصوص اگر مراقبت دقیقی از محل آسیب دیده به عمل نیاید جان مصدوم را تهدید می کند.

۴٫ عوارض گوارشی: سوختگی های وسیع غالبا باعث اتساع معده و استفراغ می شوند. بنابراین:

اولا: مصدومین دچار سوختگی وسیع نباید چیزی بخورند یا بنوشند.

ثانیا: این مصدومین باید به پهلو خوابانده شوند تا زا ورود مواد استفراغی به مجاری هوایی و خفگی جلوگیری شود.

فراموش نکنید

الزاما کلیه عوارض ذکر شده در تمام انواع سوختگی ها مشاهده نمی شوند و همچنین برخی از عوارض ذکر شده منحصر به نوع سوختگی عمیق می باشد.

عمق سوختگی به درجه حرارت عامل ایجاد کننده سوختگی و زمان تماس آن با پوست و ضخامت پوست ناحیه آسیب دیده بستگی دارد. سوختگی ها را بر حسب عمق سوختگی به سه درجه تقسیم می کنند.

در این نوع سوختگی، تنها لایه بیرونی پوست آسیب می بیند. در این حالت پوست گرم، قرمز، دردناک و در هنگام لمس حساس است و محل آسیب دیده با فشار ملایم انگشت رنگ پریده می شود.  در بعضی از موارد ممکن است تورم مختصری وجود داشته باشد ولی تاول ایجاد نمی شود. سوختگی های درجه اول ابتدا بسیار دردناک هستند ولی معمولا در عرض چند روز بدون جا گذاشتن اثری از خود بهبود می یابند.

در این نوع، تمام پوست بیرونی به علاوه قسمتی از پوست میانی دچار آسیب می شود. در ناحیه سوختگی، پوست نمای صورتی یا لکه دار پیدا می کند. با فشار ملایم انگشت، پوست رنگ پریده می شود. معمولا در این نوع سوختگی تاول وجود دارد. پوست متورم و مرطوب شده و به شدت دردناک و به لمس حساس است.

در این نوع سوختگی علاوه بر لایه های بیرونی و میانی چربی، عضله و استخوان ناحیه آسیب دیده تخریب می شود و به علت انعقاد پروتئین های بافتی، یک بافت سفت و خشک به نام اسکار را به وجود می آورد. رنگ پوست ممکن است سفید، زرد مایل به قهوه ای یا سیاه باشد. در این سوختگی به علت از بین رفتن انتهای اعصاب حسی، درد وجود ندارد. اما ممکن است درد در نواحی اطراف سوختگی وجود داشته باشد.

سوختگی ها به چهار دسته تقسیم می شوند:

۱) سوختگی حرارتی         ۲) سوختگی شیمیایی        ۳) سوختگی با الکتریکی  ۴) سوختگی تابشی

منابع حرارتی مختلف از قبیل مایعات یا گاز های داغ، اجسام داغ و شعله می توانند باعث سوختگی حرارتی شوند.

اقدامات اولیه

به هنگام آتش سوزی اولین اقدام ضروری خاموش کردن آتش و دور کردن مصدوم از محل حادثه است  و پس از آن باید به بررسی وضعیت عمومی او پرداخت. برای این منظور بلافاصله مصدوم را بخوابانید و با جریان آب آتش را خاموش کنید یا اینکه مصدوم را با یک پرده، پتو، کت یا گلیم بپوشانید و او را روی زمین خوابانده و بغلتانید.

-اگر لباس های مصدوم در حال سوختن است اجازه ندهید بدود چون این کار آتش را شعله ور می کند.

– مصدوم نباید بایستد چون شعله ممکن است به سر و صورت و ریه بیمار سرایت کند علاوه بر آن، با این کار احتمال تنفس گازهای داغ و یا سمی بیشتر می شود.

-اگر لباس مصدوم آغشته به بنزین باشد، روی آن آب نریزید، در عوض بدن او را به غیر از ناحیه سر، در یک روانداز خیس بپیچید تا خاموش شود.

– پس از خاموش کردن آتش، لباس های مصدوم را خارج کنید. هرگز لباس چسبیده به پوست را به زور جدا نکنید، بلکه آنها را از طرف محل چسبیده قیچی کنید.

اقدام بعدی در تمامی مصدومین دچار سوختگی، ارزیابی اولیه مصدوم است:

علائم حیاتی را بررسی نمایید و در صورت عدم وجود تنفس یا تنفس غیر موثر، عملیات احیای قلبی-ریوی را شروع کنید

-اگر مصدوم بیهوش است ولی تنفس دارد، او را در وضعیت بهبود قرار دهید.

– در تمام مصدومین به علائم و شرایط آسیب راه های هوایی توجه داشته باشید. اگر احتمال آسیب راه های هوایی را می دهید، بلافاصله مصدوم را به مرکز درمانی برسانید.

– در صورت خونریزی خارجی یا بروز شوک اقدامات لازم را انجام دهید

پس از ارزیابی اولیه، بدن مصدوم را به طور کامل بررسی کنید (معاینه فیزیکی)

-این بررسی شامل معاینه سر و گردن، شکم و سینه و اندام ها از نظر سوختگی و آسیب می باشد. اگر چشم ها دچار سوختگی شده اند، آن ها را با یک پوشش استریل مرطوب بپوشانید. اگر پلک ها به هم  چسبیده اند، سعی نکنید آن ها را با فشار از هم باز کنید.

-شواهد آسیب به راه های هوایی و سوختگی های حلقوی گردن و سینه را جستجو کنید.

-اگر شکم متسع باشد ممکن است مصدوم استفراغ کند، بنابراین در این حالت او را به پهلو بخوابانید.

-اگر اندام ها دچار سوختگی شده اند، ساعت، دستبند و انگشتر را خارج و با کنترل مکرر نبض، حرارت و رنگ اندام، همچنین پرسش از احساس گزگز و مورمور در آن اندام، جریان خون را کنترل کنید. در صورت وجود هریک از این علائم اندام مبتلا را بالاتر از سطح قلب نگه داشته و مصدوم را به مراکز درمانی برسانید.

به منظور جلوگیری از آسیب بیشتر به بافت های زیرین، ناحیه سوخته را باید هرچه سریع تر خنک کرد. شستشوی ناحیه سوخته با آب سرد (دمای ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی گراد) علاوه بر کاهش آسیب، موجب کاهش تورم ناحیه نیز می شود. استفاده از یخ یا ترکیب آب و یخ در ناحیه سوختگی باعث آسیب بیشتر می شود. بعد از این مرحله برای کاهش درد ناحیه سوخته می توان از آب ولرم استفاده نمود.

در سوختگی های درجه یک و دو، ناحیه سوخته را به مدت ده دقیقه در آب سرد فرو ببرید یا زیر جریان ملایم آب سرد شستشو دهید. در صورت ادامه درد، زمان شستشو با آب ولرم را طولانی تر کنید و این کار را تا زمانی که درد تسکین یابد ادامه دهید. اگر آب سرد در دسترس نداشتید می توانید از مایعات دیگر نظیر شیر سرد استفاده کنید.

۱- برای جلوگیری از افت درجه حرارت بدن، در هر مرتبه بیش از ۱۰% سطح بدن را سرد نکنید.

۲-  هرگز از یخ برای سرد کردن ناحیه استفاده نکنید. این کار سوختگی ناشی از سرما را نیز به ضایعه اضافه می کند.

به ملایمت ساعت، النگو، انگشتر، کمربند، کفش و نظایر آنها را قبل از آنکه ناحیه آسیب دیده متورم شود، خارج کنید. پس از سرد کردن، ناحیه را با یک پانسمان مرطوب و حتی المقدور استریل بپوشانید. پوشاندن ناحیه، تبخیر مایعات بدن، احتمال عفونت و نیز درد ناشی از جریان هوا یا تماس با اطراف را کاهش می دهد.

نهایتا: اگر نسبت به وخامت سوختگی تردید دارید، مصدوم را به مراکز درمانی بفرستید.

در سوختگی های درجه ۳، نباید ناحیه را با آب سرد شستشو داد (به خاطر دارید که این سوختگی ها درد ندارند و احتمال عفونت در این نوع سوختگی نسبت به سایر سوختگی ها بیشتر است). موضع را با پوشش استریل بپوشانید. اگر علائم شوک وجود دارد اقدامات لازم برای درمان شوک را انجام دهید. مراقب اختلال تنفس مصدوم باشید.

مصدوم را به مراکز درمانی برسانید.

۱- هرگز از انواع پماد، روغن، کره، لوسیون یا مواد ضد عفونی کننده روی ناحیه سوخته استفاده نکنید.

۲- هرگز از چسب زخم استفاده نکنید.

۳-هرگز تاول ها را پاره نکنید، پوست برامده را نکنید و به محل سوختگی دست نزنید. زیرا با این کار احتمال عفونت افزایش می یابد (لازم به ذکر است اگر عفونت به سوختگی درجه ۲اضافه شود، به علت مستعد بودن محیط ، بافت زیرین از بین رفته آسیب مشابه سوختگی درجه ۳ می شود).

۴- توجه داشته باشید آب سرد عمق سوختگی را کاهش داده و فرایند آن را متوقف می نماید.

هرگز نباید اسیدها را با ریختن قلیا روی آن یا بالعکس خنثی کنید. چون از ترکیب اسید و قلیا گرما تولید می شود و گرمای حاصله می تواند آسیب را بیشتر کند.

سوختگی های شیمیایی در اثر تماس با برخی از مواد شیمیایی ایجاد می شود که می تواند باعث سوزش شدید و صدمه به پوست و یا چشم ها شود. هرچه زمان تماس طولانی تر باشد آسیب به پوست و بافت زیرین بیشتر است.حلال ها و مواد شیمیایی قوی تنها در صنایع و آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرند. در منازل بیشتر علت سوختگی های شیمیایی اسیدها و قلیاها (مثل سود سوزآور، سفید کننده ها، مواد پاک کننده خانگی و مواد رنگ بر) هستند. به خاطر داشته باشید که در سوختگی شیمیایی فرآیند سوختن ممکن است تا مدت ها پس از تماس اولیه با ماده سوزاننده ادامه داشته باشد. سوختگی با قلیاها خطرناک تر از اسید ها می باشد، چون قلیاها در پوست بیشتر نفوذ می کنند و مدت طولانی تری فعال باقی می مانند.

اقدامات اولیه:

در کمک به این مصدومین باید اصول ایمنی را به دقت رعایت نمایید، از دستکش استفاده کنید و مراقب باشید دست ها و بدنتان با لباس ها و پوست آغشته به مواد شیمیایی تماس پیدا نکند.

-ناحیه آسیب دیده را به مدت حداقل ۲۰ دقیقه زیر جریان آب سرد قرار دهید تا ماده شیمیایی از سطح پوست شسته شود. دقت کنید که آب ماده شیمیایی را به طور کامل از سطح پوست بشویید چون در غیر این صورت ممکن است آب ماده شیمیایی را بیشتر در ناحیه پخش کرده و سوختگی را وسیع تر کند.

-اگر سوختگی با آهک خشک و یا مواد شیمیایی پودر مانند ایجاد شده باشد، قبل از شستشو آن را با برس از سطح پوست پاک کنید. زمان لازم برای شستشوی قلیاها از سطح پوست بیشتر ازاسیدهاست.

-در همان وضعیتی که عضو آسیب دیده زیر آب است، تمام لباس های مصدوم از جمله کفش ها و جوراب ها را خارج کنید.

-پس از شستشوی کامل ماده شیمیایی، اقدامات ذکر شده برای سوختگی حرارتی شدید را انجام دهید و سپس ناحیه آسیب دیده را با یک پوشش استریل بپوشانید.

-مصدوم را به مراکز درمانی انتقال دهید.

مواد شیمیایی مایع و جامد می توانند با آسیب رساندن به چشم حتی باعث از دست رفتن کامل بینایی شوند.

علائم و نشانه ها

– درد در چشم آسیب دیده.

– عدم تحمل نور.

– سرخی، تورم یا آبریزش شدید چشم.

اقدامات اولیه:

– چشم آسیب دیده را به مدت ۳۰-۲۰ دقیقه زیر جریان آرام آب سرد شستشو دهید، به نحوی که آب از صورت به بیرون بریزد. همچنین می توانید مصدوم را بنشانید یا بخوابانید به طوری که سرش به عقب خم و به سمت چشم آسیب دیده متمایل شود. چشم سالم را ببندید، چشم آسیب دیده را به آرامی باز کنید و آب تمیز را به وسیله بطری روی آن بریزید.پس از شستشوی کامل و کافی چشم ها با یک پوشش استریل یا یک تکه پارچه تمیز بدون پرز، چشم را به صورت شل پانسمان نمایید و بلافاصله مصدوم را به بیمارستان برسانید.

سوختگی الکتریکی دراثر برق گرفتگی ایجاد می شود. برق گرفتگی زمانی اتفاق می افتد که جریان برق با جریان و ولتاژ کافی از بدن عبور کند. برق گرفتگی می تواند ناشی از یک منبع تولید برق با ولتاژ پایین یا ولتاژ بالا یا صاعقه باشد. کودکان بیشتر در معرض خطر برق گرفتگی هستند، زیرا به بازی کردن با کلید و پریز علاقه مند هستند، آب هادی جریان برق می باشد، بنابراین در صورت اتصال دست خیس به وسایل برقی یا زمانی که زیر پاها خیس باشد، احتمال برق گرفتگی بیشتر می شود.

عبور برق از بافت ها با ایجاد گرما به آنها آسیب می رساند و علائم زیر را ایجاد می کند:

-در نقاط ورود و خروج جریان برق، پوست قرمز و متورم و سوخته می شود (شبیه سوراخ ناشی از عبور گلوله).

توجه: اگر چه تنها سوختگی کوچکی بر روی پوست دیده می شود، ولی آسیب وارد به اندام های زیرین می تواند وسیع و قابل توجه باشد.

-انقباض عضلات تنفسی در اثر عبور جریان برق یا آسیب به مراکز تنفسی در مغز می تواند منجر به وقفه تنفس شود.

-عبور جریان از عضله قلب می تواند اختلالات شدید ریتم و حتی ایست قلبی را موجب می شود.

-از دست رفتن شدید مایعات بدن به دنبال تخریب بافت ها می تواند باعث بروز شوک شود.

-تخریب شدید ماهیچه ها و آزاد شدن فرآورده های ناشی از این تخریب به هنگام دفع ادرار باعث قرمز رنگ شدن ادرار می شود. همچنین ممکن است رسوب این مواد در کلیه ها باعث نارسایی حاد کلیه شود.

-شوک الکتریکی خصوصا در برق گرفتگی با ولتاژ بالا می تواند به علت انقباضات قوی عضلانی (که حتی می تواند مصدوم را به فواصل دور پرتاب کند) یا سقوط احتمالی (مثلا از تیر چراغ برق)، شکستگی و در رفتگی استخوان ها را به دنبال داشته باشد.

-مصدوم را از جریان برق جدا سازید. بدین منظور سعی کنید برق را از منبع قطع کنید (به طور مثال با قطع فیوز برق منزل را قطع کنید). اگر دسترسی به منبع امکان پذیر نبود یا این کار طول می کشد، سعی کنید دوشاخه را از پریز بیرون بکشید یا با کشیدن سیم روکش دار دوشاخه را بیرون آورید.اگر هیچ یک از اعمال مذکور ممکن نبود، روی یک ماده عایق خشک مانند روزنامه یا تخته بایستید و با یک وسیله عایق خشک (مانند عصای چوبی یا جارو) منبع برق را از مصدوم دور کنید. در نهایت اگر هیچ راهی نبود، گوشه ای از لباس مصدوم را که خشک است، بگیرید و با کشیدن آن مصدوم را از جریان برق جدا کنید.

در صورت برق گرفتگی با ولتاژ بالای ناشی از خطوط فشار قوی برق، سریعا مقامات مسئول یا آتش نشانی را خبر کنید. اگر ولتاژ برق زیاد باشد حتی مواد عایق آن را هدایت می کنند، بنابراین تا زمانی که جریان برق توسط پرسنل اداره برق قطع نشده به مصدوم نزدیک نشوید و از برداشتن سیم ها حتی با اشیای عایق پرهیز کنید.

– پس از قطع جریان برق اگر لباس های مصدوم شعله ور شده باشد، آنها را خاموش کنید.

-اگر مصدوم دچار ایست قلبی و تنفسی شده است، عملیات احیاء را شروع کنید.

– اگر مصدوم بیهوش است ولی تنفس طبیعی دارد، او را در وضعیت بهبود قرار دهید.

-اگر علائم شوک وجود داشت، اقدامات اولیه مربوط به آن را انجام دهید.

-شکستگی ها (خصوصا شکستگی های جمجمه یا ستون فقرات) را با آتل بی حرکت کنید و مناطق سوخته را با یک پوشش تمیز و بدون پرز بپوشانید.

-مصدوم را به سرعت به بیمارستان برسانید.

اشعه آفتاب و نور منعکس شده از سطوح براق (مانند برف) می توانند به پوست و چشم صدمه بزنند.

اشعه آفتاب می تواند سوختگی درجه یک یا دو ایجاد کند. در این حالت پوست سرخ، متورم و حساس می شود و شاید تاول بزند.

مصدوم را به سایه منتقل کنید و با فروبردن اسفنج در آب سرد و قرار دادن آن روی پوست آسیب دیده آن روی آسیب دیده آن را خنک کنید.

قرار گرفتن چشم ها در معرض درخشش شدید انعکاس آفتاب از روی برف یا خیره شدن طولانی به آن می تواند به قرینه چشم آسیب برساند. این حالت بسیار دردناک است و شاید بهبود آن حدود یک هفته طول بکشد. در حالی که با استفاده از عینک آفتابی به سادگی می توان از آن جلوگیری کرد.

نور ماوراء بنفش اشعه جوشکاری نیز می تواند به قرینه چشم صدمه بزند. البته با استفاده صحیح از ماسک های محافظ مخصوص جوشکاری می توان از آن جلوگیری کرد.

علائم و نشانه ها معمولا مدتی بعد از قرار گرفتن چشم در برابر اشعه ظاهر می شوند. این علائم عبارت است از:

درد شدید چشم ها، احساس وجود شن در چشم ها و عدم تحمل نور.

۱- چشمان مصدوم را با آب سرد بشویید.

۲- هر دو چشم را به صورت شل با چشم بند یا پوشش تمیز بدون پرز بپوشانید.

سخن پایانی:

شرکت در دوره های آموزشی و ارتقای سواد سلامت، یکی از فاکتور های اساسی در کاهش حوادث و آسیب های اجتماعی ناشی از آنها است. نمایشگاه مجازی باما HSE با هدف کاهش حوادث در جامعه و صنعت و آسیب های اجتماعی مرتبط با آنها، ارتقای فرهنگ ایمنی و تواندمندسازی دانشجویان، از آذرماه ۱۳۹۹، دوره های آموزشی رایگان را برنامه ریزی و اجرا نموده است. به علاوه فیلم دوره های گذشته نیز غالبا ضبط، ویرایش و در سایت نمایشگاه مجازی باما HSE بارگذاری شده و رایگان در دسترس عموم است. شما میتوانید جهت مشاهده اطلاعات دوره آموزشی آینده و فیلم های دوره قبل از لینک www.bamahse.com/workshops بازدید فرمایید.
به علاوه امیدواریم با ارسال نظرات و پیشنهادات ارزشمند خود، ما را در ادامه راه همراهی بفرمایید.