آنچه از ایمنی برق و ایمنی گاز باید بدانید

ایمنی برق و ایمنی گاز، از بروز هرگونه اتفاق ناگوار و خسارت های جبران ناپذیر جانی و مالی پیشگیری می کند که لازمه آن داشتن اطلاعات کافی و رعایت نکات ایمنی مربوط به آن می باشد. در این مقاله به نکات مهم درباره ایمنی برق و ایمنی گاز پرداخته شده است.

ایمنی گاز

حوادث ناشی از گاز طبیعی، حوادث ناشی از نشت گاز (انفجار و آتش‌سوزی) و حوادث ناشی از سوخت ناقص گاز و استنشاق گازهای سمی حاصل از احتراق را در برمی­گیرد.

مهم­ترین علل نشت گاز که به آتش سوزی و انفجار منجر می­گردند، عبارتند از:

• استفاده از وسایل گازسوز، بدون ترموکوپل از قبیل اجاق گاز
• محکم نبودن شیلنگ وسایل گازسوز در دو سر اتصال آن، توسط بست فلزی
• استفاده از شیلنگ­های بلند و در معرض ضربه یا حرارت
• فرسوده و غیراستاندارد بودن شیلنگ­ها
• درپوش نداشتن شیرهای گاز که مورد استفاده نیستند
• دخالت افراد غیرمتخصص در تعمیر و دستکاری وسایل گازسوز
• استفاده از وسایل گازسوز غیراستاندارد و غیرمجاز

راهکارهای پیشگیری از نشت گاز و ایمنی ساختمان در برابر آتش­سوزی چیست؟

در این گونه حوادث، ابتدا به دلایلی، گاز در محیط نشت کرده و سپس عاملی، مانند شعله­ ای کوچک یا جرقه، کافی است تا سبب انفجار و آتش سوزی گردد.

مهم­ترین راهکارهای پیشگیری از این حوادث عبارتند از:

• از اجاق گاز بدون ترموکوپل استفاده نکنید.
• از وارد شدن ضربه به وسیله دیگ و سایر ظروف سنگین روی اجاق گاز جداً خودداری کنید؛ زیرا باعث سست شدن اتصالات و نشت گاز خواهد شد.
• قبل از استفاده از وسایل گرمازا از استاندارد و سالم بودن آن اطمینان حاصل کنید.
• از اتصال دو یا چند وسیله گازسوز به یک شیر مصرف خودداری کنید.
• بعد از وصل نمودن وسیله گازسوز به سیستم لوله کشی گاز و قبل از شروع به استفاده از آن و همچنین به صورت دوره­ ای بایستی آزمایش نشت گاز با کف صابون یا مایع ظرفشویی انجام شود.

• هر وسیله گازسوز درون سوز (بخاری، آبگرمکن) باید از طریق لوله و اتصالات به صورت کاملاً درزبندی شده به یک دودکش سالم، مجزا و بدون درز و شکستگی اختصاصی وصل شود.
• برای محکم کردن شیلنگ­های گاز از یک طرف به وسایل گازسوز و از طرف دیگر به لوله کشی گاز، حتماً باید از بست­های فلزی استفاده شود (پیچاندن سیم به جای بست روی شیلنگ باعث خرابی شیلنگ و نشت گاز میشود).
• از شیلنگ­های بلند برای انتقال گاز به نقاط مختلف ساختمان استفاده نکنید (طول شیلنگ­های گاز نباید از ۲/۱ متر بیش­تر باشد).
• شیلنگ­های گاز را به طور مستمر بررسی کنید تا سوراخ و ترک خوردگی نداشته باشند.
• برای وصل کردن وسایل گازسوز به لوله کشی از شیلنگ­های فشار قوی مخصوص گاز استفاده کنید.
• در صورتی­که به شیر گاز هیچ وسیله گازسوزی متصل نیست، شیر را با درپوش آب­ بندی، مسدود کنید.
• در صورتی­که برای مدت طولانی از گاز استفاده نمی­شود، حتماً شیر اصلی گاز را ببندید.
• لوله­ های فلزی گاز ساختمان جهت جلوگیری از پوسیدگی و سوراخ شدن، باید به ­صورت دوره­ ای بازدید گردند تا در صورت زخمی شدن یا کنده شدن رنگ روغنی آن­ها، مجدداً رنگ‌آمیزی گردند.
• هر گونه تغییر در سیستم لوله کشی گاز ساختمان باید با هماهنگی شرکت ملی گاز و تأیید مهندسین ناظر انجام شود.
• هنگام نشت گاز، چنانچه محل تاریک است، باید از روشن کردن چراغ برق یا هر نوع شعله خودداری گردد. در این حالت می­توان از چراغ قوه استفاده کرد. چراغ قوه را خارج از فضای آلوده به گاز روشن نمایید.
• در صورت نشت گاز و استشمام بوی آن، ضمن حفظ خونسردی به ترتیب افراد را از محیط آلوده به گاز خارج کنید و فوراً شیر اصلی گاز را ببندید. در صورتی­که کنتور برق در فضای آلوده به گاز نیست، برق را از فیوز اصلی قطع کنید. در و پنجره­ ها را باز کنید و با تکان دادن حوله یا پارچه پنبه ای مرطوب گاز منتشر شده در محیط را به بیرون هدایت کنید. تا زمانی­که از تخلیه کامل گاز و رفع نشتی مطمئن نشده­ اید، به افراد اجازه ورود ندهید.
• از بخاری­ های کارگاهی بدون دودکش، شعله عریان و بدون محافظ و نظایر آن در داخل تکایا و مساجد استفاده نکنید.
• رعایت فاصله مناسب بین وسایل گرمازا و لوازم قابل اشتعال (پشتی، فرش و …) الزامی است.
• دودکش نباید در مجاورت پرده و مواد قابل اشتعال قرار گیرد و بایستی از محل کاملاً ایمن با ساختار غیرقابل اشتعال عبور داده شود.
• از عبور دادن دودکش بخاری از سقف که از جنس برزنت یا مصالح قابل اشتغال است، جداً جلوگیری شود.
• کوره بخاری­ ها و دستگاه­ های گرما ساز را قبل از استفاده حتماً نظافت کنید.
• در صورت استفاده از بخاری‌های گازی و پس از نصب بخاری، از عملکرد صحیح آن­ها اطمینان حاصل کرده، مراقب باشید که شیر فلکه گاز در دسترس کودکان نبوده و امکان آسیب فیزیکی آن وجود نداشته باشد.
• قبل از بهره‌برداری از دستگاه‌های حرارت­ زا، مانند بخاری­ ها و سیستم حرارت مرکزی، دودکش آن­ها را تمیز نموده و از باز بودن مسیر دودکش اطمینان حاصل نمایید.
• دودکش بخاری در ناحیه منتهی به فضای آزاد باید به کلاهک مجهز باشد تا از سقوط اجسام داخل دودکش و همچنین کوران هوا در زمان وزش باد تند ایمن باشد.
• با مشورت متخصصین آتش نشانی، تعداد کافی کپسول آتش نشانی باید تهیه و در محل مناسب نصب گردد.
• کپسول‌های آتش نشانی باید در مکان‌هایی مشخص و کاملاً قابل دسترس، مانند راهروها و مسیرهای خروج نصب شده و در تمام اوقات شبانه روز با ظرفیت کامل آماده به کار باشند؛

• حداکثر فاصله مجاز افراد جهت دسترسی به کپسول­ های آتش نشانی، ۵/۲۲ متر است.
• نصب کپسول‌های آتش نشانی با وزن بیش از ۱۸ کیلوگرم روی دیوار، باید چنان صورت گیرد که سر خاموش کننده، حداکثر یک متر از کف زمین ارتفاع داشته باشد و برای کپسول‌هایی با وزن کم­تر، این ارتفاع می‌تواند تا ۵/۱ متر افزایش داده شود؛ ولی در هر حال، فاصله بین زیر کپسول و کف زمین نباید از ۱۰ سانتیمتر کم­تر باشد.

• مکان نصب کپسول آتش نشانی، باید به گونه‌ای انتخاب شود که کپسول در همه حال از آسیب‌های مکانیکی و خرابی‌های ناشی از حرکت، نقل و انتقال و برخورد با وسایل در امان باشد.
• دستور چگونگی استفاده از کپسول آتش نشانی، باید روی بدنه جلویی آن نصب شود.
• ایجاد شبکه آبرسانی جهت آتش نشانی در مساجد و حسینیه‌ها ضروری بوده و بایستی به نحوی طراحی و نصب شود که امکان پوشش دهی کلیه نقاط مسجد وجود داشته و ظرفیت منبع ذخیره آب آتش نشانی، مشخصات پمپ و سایز لوله‌ها محاسبه و برای مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه تا رسیدن آتش نشانی به محل در نظر گرفته شود.
• قبل از برگزاری مراسم، شبکه برق، لوازم الکتریکی و وسایل گرمازا باید توسط افراد متخصص مورد بازدید قرار گیرد.
• حریم چادرهای تکایا و حسینیه‌ها جهت جلوگیری از تردد افراد غیر مسئول و کاهش احتمال آتش سوزی، باید کنترل شود.
• نصب سیستم اعلام حریق اتوماتیک در مساجد و حسینیه‌ها (با عملکرد دائمی) مطلوب است.
• توصیه می‌شود متولیان و خادمین مساجد و حسینیه‌ها با مراجعه به نزدیک­ترین ایستگاه آتش نشانی محل، مسائل مرتبط با ایمنی و نحوه مقابله با آتش سوزی و حوادث را آموزش ببینند.
• در صورت بروز آتش سوزی در این­گونه مکان­ها، توصیه می‌شود خونسردی خود را حفظ کرده و در وهله اول نسبت به تخلیه افراد اقدام کنید و ضمن تماس با سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی (تلفن۱۲۵)، همزمان نسبت به خاموش نمودن حریق از طریق بستن شیر فلکه تأمین سوخت وسیله حرارتی و استفاده از کپسول‌های اطفای حریق اقدام نمایید.
• در صورت بروز هرگونه حادثه یا مشاهده نشتی گاز یا استشمام بوی گاز و یا قطعی گاز از کنتور و رگلاتور فوراً از طریق تماس با شماره تلفن ۱۹۴ موضوع را به اطلاع واحدهای امدادی شرکت گاز منطقه برسانید.

راهکارهای پیشگیری از احتراق ناقص گاز و استنشاق گازهای سمی توسط افراد

این گروه از حوادث، بیش­تر بر اثر سوختن ناقص گاز، تجمع گازهای مسموم کننده و یا کمبود اکسیژن، صورت می گیرد که دلیل آن را می توان نقص در دودکش وسایل گازسوز و یا وسایل گرمازا با شعله روباز و بدون دودکش و فقدان تهویه کافی، عنوان کرد.

در وسایل گرمازای دودکش ­دار، در صورتی که دودکش بدون نقص باشد، تهویه دود (ورود اکسیژن و تخلیه گازهای حاصل از احتراق) به­ خوبی از طریق دودکش، انجام می­شود. در وسایل گرمازا با شعله روباز و بدون دودکش، این شرایط فراهم نیست. لذا این وسایل، اکسیژن لازم را برای سوختن نیز از همان محیط می­گیرند و گازهای حاصل از احتراق را به همان محیط برمی­گردانند.

همانطور که در ابتدای مقاله عنوان شد ایمنی برق و ایمنی گاز، نه تنها موجب کاهش خطرات و خسارت های جبران ناپذیر می شود بلکه رفاه و آسایش بیشتری را برای بشر در طول زندگی اش به ارمغان می آورد. یکی از نکات مهم در ایمنی گاز، بررسی مداوم راه­های تهویه، هواکش، پنجره­ ها، دریچه‌های کولر و درب ­ها در فصول سرد سال، است که به دلیل سردی هوا معمولاً بسته هستند. در نتیجه تهویه به­ درستی انجام نمی‌شود و بر اثر سوختن ناقص و وجود گازهای مضر، به ویژه مونوکسیدکربن در محیط، افراد دچار مسمومیت شده که در نهایت می­تواند به خواب، مرگی آرام و خاموش منجر گردد.

مهم­ترین راه­های پیشگیری از این حوادث عبارتند از:

• قبل از روشن کردن بخاری از باز بودن مسیر دودکش مطمئن شوید. برای این کار می­توانید یک وزنه را به انتهای طنابی ببندید و آن را به داخل دودکش هدایت کنید. به علاوه در صورت خروج گازهای سمی از دودکش، قسمت بالا و خروجی دودکش باید گرم باشد.
• از بخاری­ های بدون دودکش استفاده نکنید.

• از مسدودکردن درزهای در و پنجره­ ها به وسیله نوارهای اسفنجی و مانند آن در فضاهای کوچک که به وسیله بخاری گازسوز گرم می­شوند، خودداری کنید.
• هر وسیله گازسوز درون سوز، مانند بخاری و آبگرمکن باید دارای دودکش مجزا و مجهز به کلاهک به شکل H باشد (انتهای دودکش های داخل دیوار ساختمان باید حداقل ۷۵ سانتیمتر از سطح پشت بام بالاتر باشد.
• لوله بخاری را از شیشه عبور ندهید؛ زیرا باعث افتادن لوله دودکش، شکستن شیشه و همچنین برگشت گاز سمی مونوکسیدکربن به فضای داخل ساختمان می­شود.

• از نصب لوله دودکش به­ صورت افقی خودداری کنید؛ زیرا گازهای حاصل از احتراق در این حالت خارج نمی­شود؛
• استفاده از لوله­ های قابل انعطاف (خرطومی یا آکاردئونی) به عنوان دودکش بخاری ممنوع است. جداره لوله های خرطومی آلومینیومی ضخامت بسیار اندکی دارد. لذا حرارت زیاد موجب سوختن دیواره این لوله ­ها و ایجاد سوراخ روی آن­ها شده و در نتیجه مونوکسیدکربن به فضای داخل ساختمان نشت می­کند. این گاز می­تواند سبب گازگرفتگی و حتی مرگ افراد شود.

• همیشه مراقب باشید که مشعل­ های اجاق گاز کاملاً تمیز و مرتب باشد تا گاز بتواند به ­راحتی و به اندازه کافی به مشعل برسد و با شعله آبی بسوزد.
• توجه کنید که وسایل گازسوز، نظیر بخاری باید با شعله آبی بسوزند. در صورتی­که با شعله زرد یا قرمز میسوزند بایستی آن­ها را فوراً از سرویس خارج کنید و جهت رفع عیب به تعمیرکاران متخصص اطلاع دهید.

• نصب دودکش بخاری در داخل راهروها و فضاهای بسته که جریان طبیعی هوا وجود ندارد؛ ممنوع است.

ایمنی برق

 بسیاری از این حوادث فاجعه بار، با ایمنی برق و ایمنی گاز و اتخاذ روش‌های ساده و رعایت نکات ایمنی قابل پیشگیری بوده‌اند. لذا با توجه به گستردگی کاربرد تجهیزات برقی در زندگی عموم مردم، و فعالیت‌هایی نظیر روشنایی، نظافت، گرمایش و سرمایش مسجد و تأمین صدا جهت سخنرانی و مراسم‌، پرداختن به اصول ایمنی مرتبط با برق حائز اهمیت است.

به طور کلی برق و کار با وسایل برقی مخاطراتی را می‌تواند در پی داشته باشد که عبارتند از:

مخاطرات اولیه: شوک الکتریکی، سوختگی‌ها، آتش سوزی و انفجار ناشی از جریان الکتریسیته.

مخاطرات ثانویه: سقوط از ارتفاع، برخورد با وسایل و اشیاء.

برق گرفتگی، باعث انقباض ماهیچه‌ها و اختلال در عملکرد طبیعی قلب شده و در مواردی می‌تواند جراحات شدید، آسیب به سیستم اعصاب مرکزی و حتی مرگ فرد را به دنبال داشته باشد.

توصیه‌های ایمنی مطرح در زمینه پیشگیری از برق گرفتگی

• رعایت فاصله مناسب سیم، اتصالات و ادوات برقی از مواد و مصالح قابل اشتعال (پرده، فرش، تابلو و …) الزامی است.
• یکی از علل آتش سوزی ناشی از جریان برق، عبور جریان بیش از حد الکتریسیته از سیم‌ها است که باعث گرمای شدید و در نهایت حریق می‌شود. لذا در سیم کشی برق ساختمان با نصب جعبه فیوز و توزیع مناسب برق در ساختمان، از عبور جریان بیش از حد برق در سیم‌ها جلوگیری کنید.
• در موقع ایجاد خیمه گاه و تکیه های موقت، با اسکلت فلزی، سیم کشی باید به نحوی انجام گیرد که سیم برق به بدنه اسکلت فلزی اتصال پیدا نکند.
• هیچ گاه سیم دارای برق را از زیر فرش یا موکت عبور ندهید؛ زیرا ممکن است بر اثر عبور و مرور مداوم افراد از روی آن، سیم صدمه دیده و حالت عایق خود را از دست بدهد.
• هنگام سوراخ کردن دیوارها به منظور نصب تابلو یا هر وسیله دیگر، دقت کنید که به مسیر سیم کشی برق ساختمان صدمه وارد نشود.
• سیم‌های وسایل برقی، به­ ویژه انواع قابل حمل، نظیر جاروبرقی و بلندگو را هر چند وقت یک­بار بازرسی نموده و در صورت مشاهده هر گونه خرابی یا فرسودگی آن را تعویض کنید.
• با توجه به این­که قبل از فیوز زیر کنتور، هیچ گونه محافظتی وجود ندارد، از دستکاری سیم‌های برق که قبل از کنتور قرار گرفته‌اند، خودداری نمایید.
• فیوزهای برق باید استاندارد بوده و از استفاده فیوزهای تقویت شده و غیر استاندارد جداً خودداری شود.
• اخذ انشعابات متعدد از یک پریز برق با توجه به خطر حریق و برق گرفتگی ممنوع می‌باشد.
• هنگام تعویض لامپ، کلید برق، پریز و یا تعمیر هر وسیله برقی دقت کنید که برق از کنتور قطع شده باشد.
• هنگام تمیز کردن دیوارها، مواظب باشید که کلیدها و پریزها خیس نگردند؛ زیرا آب به­ راحتی برق را از خود عبور می‌دهد.

• استفاده از لامپ‌های با ولتاژ بالا و بدون حباب و محافظ، ممنوع است.
• هنگام روشن بودن لامپ یا هر دستگاه برقی، از تعویض و تعمیر آن خودداری کنید.
• سیم بندی برق کولر کمی پیچیده است و امکان این­که مسیر سیم‌ها درست تشخیص داده نشود؛ وجود دارد. این مسئله، باعث افزایش احتمال خطر برق گرفتگی می‌شود. لذا کار تعمیرات کولر را به افراد متخصص واگذار کنید.
• کولرهای آبی، خیس و مرطوب هستند؛ بنابراین، باعث تشدید برق گرفتگی می‌شوند.

• کلیدهای کولر، فاقد حالت قفل یا قطع موقت جریان برق هستند؛ لذا ممکن است کسی غیرعمد به روشن کردن آن اقدام نموده و شخصی که در حال تعمیر کولر است، به آسیب‌هایی، نظیر برق گرفتگی یا حتی قطع عضو دچار گردد.
• قطع بودن کلید کولر به هیچ عنوان دلیل بر برق‌دار نبودن سیم‌های کولر نیست.
• برای بازرسی یا راه اندازی کولر، حتی الامکان برق ساختمان را قطع کنید. اگر مقدور نیست، از قطع بودن کلید کولر مطمئن شوید؛ سپس روی کلیدها نوار چسب بزنید و با یک کاغذ یادداشت کوچک که به کلیدها می‌چسبانید، توضیح دهید که از دست زدن به آن خودداری شود.

• برای تست کولر و روشن کردن آن، حتماً از کولر فاصله بگیرید.
• دقت کنید که هیچ وقت با دست خیس و پای برهنه به وسایل برقی دست نزنید.
• اگر با فرد برق گرفته‌ای مواجه شدید، در صورت امکان فوراً برق را قطع کنید. در غیر این صورت، بلافاصله با یک تکه چوب خشک یا پیچاندن یک پارچه خشک اطراف دست خود، لباس فرد را گرفته و به سمت محل امنی بکشید تا از جریان برق جدا شود.

• در عین سرعت عمل، خونسردی خود را حفظ نموده و در صورت نیاز تنفس مصنوعی را آغاز کرده و شخص دیگری را مأمور کنید تا به اورژانس (تلفن ۱۱۵) خبر دهد.