استفاده از ماسک های تنفسی برای حفاظت در برابر کرونا ویروس و سؤالات متعدد در مورد انواع ماسک و شرایط استفاده از آن، موضوعاتی است که این روزها در بین مردم زیاد پرسیده می شود.
با توجه به شیوع ویروس کرونا و سؤالاتی که در مورد استفاده از ماسک های تنفسی برای حفاظت در برابر کرونا وجود دارد، در اینجا دکتر مهدی جهانگیری دانشیار گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار دانشگاه علوم پزشکی شیراز به این سؤالات پاسخ می دهد.
علامت‌های روی ماسک‌ها به چه معناست؟ علامت‌گذاری استاندارد روی ماسک‌ها به چه صورت است؟
بر اساس آخرین ویرایش استاندارد اروپا (EN149:2001+A1:2009)، ماسک‌های FFP به‌صورت زیر علامت‌گذاری می‌شود:
حرف A مخفف Amendment یا لایحه اصلاحی است که این‌طور معنی می‌شود: اولین لایحه اصلاحی که در سال ۲۰۰۹ به این ویرایش از استاندارد اضافه گردید.
حرف R مخفف Reusable است؛ به معنی چندبار مصرف.
حرف NR مخفف Non Reusable است؛ به معنی یک‌بارمصرف.
دو حرف CE به همراه کد چهار رقمی روبه‌روی آن همانند (CE0121) یا (CE0086) شماره Notified Body مربوط به مرجع صادرکننده استاندارد است.
چگونه می‌توان ماسک‌های اصل را از ماسک‌های تقلبی تشخیص داد؟
گاهی تشخیص ماسک‌های تقلبی کار ساده‌ای نیست. اصولاً ماسک‌ها باید از مراکز معتبر و مورد تأیید تهیه شوند.
با برخی بازرسی‌های چشمی از جمله اینکه سوپاپ ماسک سالم باشد و تغییر شکل نداشته باشد، می‌توان تا حدودی از اصل بودن آن اطمینان حاصل کرد.
در آمریکا سازمان NIOSH ماسک‌ها را آزمون کرده و علامت Approved NIOSH روی آنها درج می‌شود.
آیا در شرایط بحران می‌توان از ماسک‌های پارچه‌ای به‌عنوان جایگزین ماسک‌های پزشکی استفاده کرد؟
بر اساس استاندارد‌های قانونی ماسک‌های پزشکی، ماسک‌های جراحی باید قادر باشند که از نفوذ خون و دیگر مایعات عفونی به پوست، دهان و دیگر غشاهای مخاطی محافظت کنند. از آنجا که مشخص نیست که ماسک‌های پارچه‌ای تا چه حد می‌توانند چنین انتظاری را فراهم کنند، پس این ماسک‌ها به‌عنوان وسیله حفاظتی توصیه نمی‌شود.
بااین‌حال، به منظور رفع نیاز فوری ماسک های یکبار مصرف و بحران هایی که در اثر کمبود ماسک ایجاد می شود، بسیاری از مردم شروع به ساخت ماسک از پارچه های مختلف می کرده اند. اگرچه این گونه ماسک ها ممکن است تا حدودی حفاظت ایجاد کند. اما میزان حفاظت آنها بسیار کمتر از ماسک های جراحی و ماسک های N95 است.
در برخی مطالعات مشخص شده است که اثربخشی ماسک های پارچه ای (خانگی) نصف ماسک های جراحی و کمتر از ۵۰ برابر ماسک های N95 است. مطالعه دیگری نشان داده است که ماسک های جراحی در مقایسه با ماسک های خانگی در آزمون فیلتراسیون باکتریایی ۳ برابر و در مسدود نمودن قطرات تنفسی در آزمون سرفه ۲ برابر عملکرد بهتری داشتند.
توجه داشته باشید این ماسک ها صرفاً برای مصارف عمومی و به منظور پوشاندن دهان و بینی در هنگام سرفه و عطسه کاربرد دارند و استریل بودن آنها بسیار مهم است. در شرایط بحرانی، چنانچه پرسنل درمانی مجبور به استفاده از این ماسک ها شدند، باید احتیاطات لازم را انجام دهند و آن را به همراه شیلدهای صورت استفاده کنند.
برای اینکه ماسک اثر حفاظتی داشته باشد، چه نکات مهمی را باید مدنظر قرار داد؟
- انتخاب صحیح نوع ماسک
- اطمینان از کارایی فیلتر آن
- نحوه استفاده صحیح
- تنظیم ماسک و انطباق یا کیپ‌شدن آن روی صورت
- نگهداری و رعایت بهداشت دست، قبل و پس از پوشیدن ماسک
به‌طور کل در شرایط کمبود ماسک‌های پزشکی، برای حفاظت کارکنان درمانی چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم؟
برخی از کارهایی که در شرایط کمبود ماسک‌های پزشکی می‌توان برای حفاظت کارکنان درمانی انجام داد، به شرح زیر است:
در شرایط کمبود ماسک‌های پزشکی کارکنان درمانی که در معرض ریسک‌های بالاتری از کرونا هستند، نظیر بیماران مسن، آنهایی را که بیماری‌های زمینه‌ای دارند یا باردار هستند، از بیماران مشکوک یا آلوده به کرونا جدا کنید.
در صورت امکان کارکنان درمانی را که مبتلا به بیماری کرونا شده و بهبود یافته‌اند، به‌عنوان مراقبین بیماران کرونایی تخصیص دهید؛ چراکه افرادی که به این بیماری مبتلا شده و بهبود یافته‌اند، ممکن است درجه‌ای از مصونیت پیدا کرده باشند. البته این موضوع هنوز ثابت نشده است.
از شیلد صورت برای پوشاندن جلو و اطراف صورت (بدون استفاده از ماسک) استفاده کنید.
از فن‌های مجهز به فیلتر هپا که قادر به افزایش نرخ تعویض هوای تمیز به اتاق بیماران باشد، استفاده کنید. با این کار ریسک سرایت آلودگی به افرادی که حفاظت تنفسی ندارند و به اتاق بیماران وارد می‌شوند، کاهش می‌یابد.
به‌عنوان آخرین راهکار، در شرایط نبود ماسک پزشکی از ماسک‌های خانگی استفاده کنید. ولی توجه داشته باشید این ماسک‌ها، جزو تجهیزات حفاظت فردی محسوب نشوند؛ چون کارایی آنها در حفاظت از کارکنان درمان ناشناخته است و برای همین، هنگام به‌کارگیری این گزینه باید احتیاط کنید. این ماسک‌ها بهتر است به همراه شیلد صورت استفاده شوند و کل صورت (جلو و اطراف و زیر چانه) را در بربگیرند.
در شرایط کمبود ماسک، اولویت استفاده از ماسک‌های پزشکی برای چه فعالیت‌هایی است؟
در شرایط کمبود ماسک، برخی از فعالیت‌ها از جمله موارد زیر در استفاده از ماسک‌های پزشکی اولویت دارند:
- جراحی‌ها و پورسیجرهای پزشکی ضروری
- فعالیتهای مراقبتی‌ای که پیش‌بینی ترشحات و پاشش در آن وجود دارد
- فعالیت‌هایی که مستلزم مواجهه چهره‌به‌چهره است یا تماس مستقیم با بیماران آلوده اجتناب‌ناپذیر است
- فعالیتهای ایجادکننده آئروسُل، مثل برونکوسکوپی، ساکشن، اینتوبه و… در شرایط نبود ماسک‌های N95
چرا استفاده از ماسک های N95 و به طور کلی ماسک های فیلتردار برای استفاده عموم مردم توصیه نمی‌شود؟
اگرچه ماسک های N95 می تواند در برابر قطرات تنفسی کوچک مثل قطرات حاوی SARS-Cov-2 حفاظت ایجاد کند. اما، در شرایط حاضر مراجع معتبر بهداشتی مثل WHO و CDC استفاده از این نوع ماسک ها را فقط برای پرسنل مراکز مراقبت های بهداشتی الزامی دانسته و به دلایل زیر این ماسک‌ها را برای عموم مردم توصیه نمی کند:
- افرادی که از این ماسک ها استفاده می کنند باید آموزش های تخصصی در مورد نحوه پوشیدن، تنظیم و کیپ کردن ماسک بر روی صورت بببینند. همچنین می بایست تحت آزمون انطباق (fit test) قرار گیرند چرا که هرگونه نشتی از لبه های ماسک و نیز آب بندی نامناسب می تواند منجر به کاهش اثربخشی ماسک شود.
- به علت انطباق چسبان ماسک های N95، استفاده از این نوع ماسک ها می توانند باعث ایجاد ناراحتی و خفگی در فرد شوند و استفاده از آنها را برای مدت زمان طولانی دشوار می سازد.
- منابع ماسک های N95 محدود است و استفاده عموم از این ماسک ها دسترسی پرسنل بهداشت-درمان و افراد دارای مشاغل حساس را دشوار می سازد.
در صورت استفاده از ماسک های نیم صورت کارتریج دار یا مجهز به فیلتر P100 برای حفاظت در برابر کرونا ویروس، فیلتر آنها چه زمانی باید تعویض شود ؟
تعیین زمان تعویض فیلتر یا کارتریج به دلیل اینکه به مدت استفاده و نیز میزان انجام فعالیت های ایجاد کننده آئروسل در هر شیفت کاری دارد، مشکل است. به طور کلی فیلتر یا کارتریج زمانی باید تعویض شود که مرطوب شود یا تنفس در آن سخت شود. برای افزایش طول عمر این ماسک ها می توان از یک سری پد یا کاور پارچه ای یکبار مصرف بر روی کارتریج یا فیلتر ماسک های نیم صورت استفاده کرد و در پایان هر شیفت آنها را دور انداخت تا بدین ترتیب طول عمر فیلتر یا کارتریج افزایش یابد.
آیا وجود لایه کربن فعال بر روی ماسک تأثیری در بهبود کارایی ماسک های فیلتردار مثل N95 یا FFP دارد؟
خیر، وجود لایه کربن فعال بر روی این ماسک ها برای جذب تراکم های خیلی پایین گازها و بخارات و حذف بو کاربرد دارد و در میزان کارایی فیلتراسیون آنها در حذف کرونا ویروس بی تأثیر است.
آیا ماسک های نیم صورت کارتریج دار مجهز به فیلتر ذرات را می‌توان شست و ضدعفونی کرد؟
بخش سلیکونی ماسک های نیم صورت کارتریج دار (به غیر از کارتریج و فیلتر) را می توان به شیوه زیر شست و ضدعفونی کرد:
قطعات ماسک را باز کنید و فیلترها، کارتریج‌ها را از آن خارج کنید.
قطعه صورتی و اجزاء آن را با آب گرم و یک ماده پاک کننده ملایم یا پاک کننده توصیه شده توسط سازنده وسیله حفاظت تنفسی شست و شو دهید (از حلال‌های آلی استفاده نشود). توصیه می‌شود از یک برس مویی (نه سیمی) برای تمیز کردن وسیله حفاظت تنفسی استفاده کنید.
ماسک را با آب گرم تمیز و جاری (حداکثر ۴۸ درجه سانتیگراد)، به طور کامل شست و شو دهید. باقی ماندن عوامل ضدعفونی کننده بر روی قطعه صورتی ماسک، می تواند باعث ایجاد درماتیت و یا سبب تخریب بخش‌های لاستیکی یا خوردگی بخش‌های فلزی وسیله حفاظت تنفسی شود.
در صورتیکه پاک کننده، حاوی عامل ضدعفونی کننده نباشد، قطعات ماسک را به مدت دو دقیقه در یکی از محلول‌های زیر غوطه ور نمائید و یا وسیله حفاظت تنفسی را با استفاده از ایزوپروپیل الکل ۷۰ درصد به منظور از بین بردن میکروب‌ها گندزدایی نمایید:
الف. محلول هیدروکلریت (۵۰ پی پی ام کلرین) که از افزودن تقریباً یک میلی لیتر ماده سفید کننده به یک لیتر آب با دمای ۴۳ درجه سانتیگراد تهیه می‌شود.
ب. محلول آبی ید (۵۰ پی پی ام ید) که از افزودن تقریباً ۰/۸ میلی لیتر تنتور ید (۶ تا ۸ گرم یدورآمونیم/ یدید پتاسیم/ ۱۰۰سی سی الکل ۴۵ درصد) به یک لیتر آب با دمای ۴۳درجه سانتی گراد تهیه می‌شود.
قطعات ماسک را با استفاده از پارچه بدون پرز خشک کنید و یا اجازه دهید در هوای تمیز، توسط جریان هوا خشک شوند. سپس آنها را در درون یک کیف پلاستیکی تمیز و خشک نگهداری نمایید.
برای کسب اطلاعات بیشتر به لینک زیر مراجعه کنید:
از چه منابعی می توان به فیلم های آموزشی و اطلاعات تکمیلی در خصوص ماسک های تنفسی دسترسی داشت؟
برای دستیابی به اطلاعات تخصصی از جمله پوسترها و ویدئوهای آموزشی در مورد نحوه پوشیدن ماسک های تنفسی می توان به استانداردها و وب سایت سازندگان ماسک ها مراجعه کرد که برخی از بهترین آنها از طریق لینک های زیر قابل دسترسی است:
https://www.osha.gov/SLTC/respiratoryprotection/training_videos.html
https://multimedia.3m.com/mws/media/1479579O/3m-vflex-wear-it-right-poster-lr.pdf
https://multimedia.3m.com/mws/media/1796527O/3m-filtering-facepiece-respirators-tips-for-use.pdf
آیا می توان ماسک های N95 را با حرارت یا پرتوی فرابنفش ضدعفونی و مجدداً استفاده کرد؟
در چند سال اخیر و به ویژه در جریان اپیدمی آنفلوانزا مطالعاتی در زمینه امکان ضدعفونی و استفاده مجدد از ماسک های N95 در شرایط کمبود ماسک صورت گرفته است. در این مطالعات روش های مختلف از جمله پرتوی فرابنفش، غوطه ور کردن در الکل و مواد ضدعفونی دیگر، شست و شو با آب گرم، شست و شو با بخار آب و … مورد ارزیابی قرار گرفته است.
باید توجه داشت روش ضدعفونی ماسک ها باید از چهار ویژگی زیر برخوردار باشند:
۱- در برابر ارگان هدف (مثلاً کرونا ویروس) مؤثر باشند.
۲- به فیلتراسیون ماسک آسیب وارد نکند.
۳- انطباق یا فیت بودن ماسک را تحت تأثیر قرار ندهد.
۴- برای کاربر ماسک ایمن باشد (ماده شیمیایی باقی مانده ای در ناحیه تنفسی کاربر به جا نگذارد).
چرا که اگر روش ضدعفونی منجر به آسب فیلتر یا فیت نشدن ماسک شود، ماسک های فیلتردار حفاظتی فراهم نخواهند کرد. تا تاریخ انتشار این مطلب (۲۷ مارس ۲۰۲۰)، روش ضدعفونی که هر چهار معیار فوق را داشته باشد، وجود ندارد.
مطالعات انجام شده در زمینه روش های ضدعفونی کردن ماسک تنفسی
در بررسی که سال ۲۰۱۵ توسط Lindsley و همکاران انجام شد تابش پرتو فرابنفش به عنوان روش مؤثر ضدعفونی به منظور استفاده مجدد ماسک ها توصیه شد. در تحقیقی نیز که اخیراً توسط دانشگاه استانفورد انجام و در تاریخ ۲۲ مارس ۲۰۲۰ به صورت غیر رسمی و توصیه ای منتشر شد، آلودگی زدایی ماسک در فرهای خانگی در دمای ۷۰ درجه سانتی گراد و به مدت ۳۰ دقیقه یا بخار آب جوش به مدت ۱۰ دقیقه برای آلودگی زدایی و استفاده مجدد از ماسک توصیه شده است. در مطالعاتی هم که در زمینه اثر استفاده از الکل و مواد ضدعفونی بر روی ماسک ها انجام شد، مشخص شد این مواد شارژ الکتریکی میکروفیبرهای ماسک ها را از بین برده و کارایی فیلتراسیون آن را کاهش می دهد. ضمن اینکه کلر باقی مانده ناشی از کاربرد مواد ضدعفونی بر پایه کلر می تواند برای کاربر خطرناک باشد.
با توجه به موراد فوق:
اگر چه برخی از روش های آلودگی زدایی مثل حرارت ماسک های فیلتر دار از جمله N95 ممکن است کارایی فیلتراسیون را حفظ کند، ولی به دلایل زیر این روش ها در حال حاضر توصیه نمی شود:
۱- هنوز نتایج این تحقیقات به طور رسمی توسط مراکز معتبر علمی تأیید نشده است.
۲- هنوز اثر برخی از روش های آلودگی زدایی از جمله حرارت بر انطباق (Fit) ماسک ها بررسی نشده است.
۳- تعداد دفعات آلودگی زدایی و استفاده مجدد نیاز به بررسی دارد.
۴- مطالعات انجام شده تا کنون بر روی ماسک های بدون سوپاپ انجام شده است و کارایی روش های آلودگی زدایی از جمله حرارت ممکن است منجر به تخریب سوپاپ که عمدتاً از جنس سیلیکون است، شود.
آیا اضافه کردن لایه های پارچه ای مختلف بر روی ماسک، کارایی ماسک را افزایش می دهد؟
گر چه ممکن است افزودن تعداد لایه های متعدد بر روی ماسک ممکن است کارایی فیلتراسیون را افزایش دهد، ولی به دلیل اینکه مقاومت تنفسی را افزایش می دهد می تواند سبب شود که هوا به جای عبور از فیلتر از لبه های ماسک وارد سیستم تنفسی شود و عملاً استفاده از ماسک را بی تأثیر کند.
آیا پوشیدن ماسک جراحی در زیر ماسک های N95 توصیه می شود؟
پوشیدن ماسک جراحی در زیر ماسک های N95 از این جهت که می تواند مانع از انطباق کامل ماسک بر روی صورت کاربران شود، مجاز نیست ولی پوشیدن ماسک جراحی بر روی ماسک های N95 برای افزایش طول عمر آنها و امکان استفاده مجدد توصیه می شود.
منابع مورد استفاده در بخش های اول، دوم و سوم مقاله پاسخ به سؤالات متداول در مورد استفاده از ماسک های تنفسی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کرونا
۳M Technical Bulletin, Surgical N95 vs. Standard N95 – Which to Consider? January, 2020, Available from: multimedia.3m.com › mws › media › surgical-n95-vs-standard-n95-w…
Frequently Asked Questions about Personal Protective Equipment , Available from: https://www.CDC.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/respirator-use-faq.html
World Health Organization. Advice on the use of masks the community, during home care and in health care settings in the context of the novel coronavirus (2019-nCoV) outbreak. January 29, 2020.
https://www.WHO.int/publications-detail/advice-on-the-use-of-masks-in-the-community-during-home-care-and-in-healthcare-settings-in-the-context-of-the-novel-coronavirus-(2019-ncov)-o
Advice on the use of masks – World Health Organization, Available from: https://www.WHO.int/docs/default-source/documents/advice-on-the-use-of-masks-2019-ncov.pdfutbreak
Centers for Disease Control and Prevention. Recommended guidance for extended use and limited reuse of N95 filtering facepiece respirators in healthcare settings. National Institute for Occupational Safety and Health. 2014.
https://www.CDC.gov/niosh/topics/hcwcontrols/recommendedguidanceextuse.html
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ppe-strategy/face-masks.html
جهانگیری م، آزاد پ، حفاظت تنفسی، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز، ۱۳۹۵
جهانگیری م و همکاران، ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی درمانی، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز، ۱۳۹۶
https://multimedia.3m.com/mws/media/1793959O/cleaning-and-disinfecting-3m-reusable-respirators-following-potential-exposure-to-coronaviruses.pdf
۱۲٫https://www.3m.com/3M/en_US/worker-health-safety-us/all-stories/full-story-detail/?storyid=8855304f-01cb-4af2-8937-83096cdb4113
William G. Lindsley et al, Effects of Ultraviolet Germicidal Irradiation (UVGI) on N95 Respirator Filtration Performance and Structural Integrity, Journal of Occupational and Environmental Hygiene Volume 12, 2015 – Issue 8
۱۳٫COVID-19 Evidence Service | Addressing COVID-19 Face Mask Shortages [v1.1] Updated March 22, 2020
https://www.scph.org/sites/default/files/editor/facemask_shortage_0.pdf
Disinfection of Filtering Facepiece Respirators, 3M Technical Bulletin, March, 2020, Considerations for healthcare organizations and occupational health professionals
https://multimedia.3m.com/mws/media/1816576O/disinfection-of-disposable-respirators-technical-bulletin.pdf