در منابع مختلف و رسانه های گوناگون اعداد متفاوتی در مورد زمان زنده ماندن ویروس کرونا روی سطوح مطرح می شود. اما کدام درست است؟ دلیل این تفاوت در اعداد و ارقام چیست؟ پیچیدگی ویروس کرونا در چه حدی است که نتایج آزمایش ها متفاوت است؟ آزمایش ها چگونه انجام می شود؟ قبل از آن که به سراغ پاسخ سؤالات برویم، چند نکته در مورد ویروس ها مطرح می کنیم.
آیا ویروس ها موجود زنده هستند؟
ساختمان ویروس ها به شکلی است که در خارج از بدن میزبان غیر فعال هستند. تا وقتی وارد بدن میزبان نشوند، نمی‌توانند تولید مثل کنند. پس از این نظر موجود زنده محسوب نمی شوند. از طرفی ویروس ها ماده ژنتیکی دارند و می توانند مثل باکتری ها و قارچ ها بیماری ایجاد کنند. پس به نوعی می توان آن ها را موجود زنده در نظر گرفت.
ویروس کرونا از طریق لمس سطوح انتقال می یابد؟
مهم ترین عامل انتقال ویروس کرونا، تماس بین افراد و قطرات تنفسی است. انتقال ویروس کرونا از طریق لمس سطوح به طور قطعی اثبات نشده است. چراکه به اندازه کافی روی زنده ماندن ویروس کرونا بر سطح مواد مختلف و انتقال کرونا با لمس سطوح، آزمایش نشده است. اما در موارد مشابه مانند ویروس آنفلوانزا تحقیقات گسترده وجود دارد. برای آنفولانزا بیان شده که دست زدن به سطح آلوده می تواند میلیون ها ذره ویروسی را تنها در چند ثانیه منتقل کند.
یکی از مهم ترین فاکتورها در انتقال ویروس کرونا از طریق لمس سطوح، میزان زنده ماندن این ویروس روی این سطوح است. در اولین گزارش ها، زنده ماندن ویروس کرونا روی سطوح داخلی کابین کشتی تفریحی دایموند پرینسس تا ۱۷ روز پس از خروج مسافران ثبت شد. البته در شرایطی که عملیات گندزدایی و ضدعفونی کردن سطوح انجام نشده بود. همین موضوع باعث شد تا نگرانی های زیادی در مورد خطرات ناشی از زنده ماندن ویروس کرونا در مکان های مختلف به وجود آید.
با ماندگاری زیاد ویروس کرونا، حتی اگر احتمال خیلی کمی از انتقال ویروس از طریق لمس سطوح وجود داشته باشد، رعایت بهداشت و ایمنی ضروری است. وقتی که در دوران کرونایی خرید می کنید، اطلاع از زنده ماندن ویروس روی سطح بسته بندی مواد غذایی، پیشخوان مغازه و پاکت های پلاستیکی مهم است. وقتی برای پرداخت اقدام می کنید باید بدانید زنده ماندن ویروس کرونا روی عابر بانک و فعالیت این ویروس روی اسکناس های کاغذی چقدر است. وقتی از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنید، تا چه حد دستگیره ها یا سطوح مورد تماس خطرناک هستند. آیا زنده ماندن ویروس روی کلید آسانسور قابل توجه است؟
دانشمندان برای تشخیص زنده ماندن ویروس ها بر روی سطوح، چگونه آزمایش می کنند؟
در مورد زنده ماندن ویروس ها روی سطوح آمار و ارقام متفاوتی وجود دارد. یکی از دلایل ارائه این آمار، شرایط مختلف انجام آزمایش توسط پژوهشگران است. حال این آزمایش ها چگونه صورت می گیرد؟ به عنوان نمونه در یکی از آزمایشگاه های وابسته به سازمان بهداشت جهانی، یک قطره محلول بافر یا نمونه قطرات تنفسی حاوی ویروس را بر روی یک صفحه از جنس مورد نظر قرار می دهند. سپس نمونه را در دما و رطوبت های متفاوت و طی زمان های مختلف مورد آزمایش قرار می دهند. تا تعیین شود که زنده ماندن ویروس کرونا روی سطح یک ماده خاص در دما و رطوبت مشخص چقدر است.
اثر دما روی زنده ماندن ویروس کرونا چگونه است؟
قبل از آن که به سراغ نتایج مطالعات ویروس کرونا روی سطوح برویم، فعالیت آن را در دماهای مختلف ارائه می کنیم. بر اساس آزمایش پژوهشگران دانشکده پزشکی دانشگاه هنگ کنگ، ویروس کرونا در دمای ۴ درجه سانتیگراد بیشتر از ۱۴ روز پایدار است. با افزایش دمای محیط به ۷۰ درجه سانتیگراد، زمان غیرفعال سازی ویروس تا ۵ دقیقه کاهش می یابد. در شکل زیر مشاهده می کنید که در دماهای مختلف ماندگاری ویروس به ویژه در دماهای پایین چقدر است.
بنابراین دما یکی از مهمترین عوامل ماندگاری ویروس کرونا می باشد. همانطور که میانگین تعداد موارد جدید روزانه در طی یک دوره زمانی در ایتالیا با دمای حدود ۹ درجه سانتیگراد چهار برابر مبتلایان روزانه کشور تایلند با دمای ۳۵ درجه سانتیگراد بوده است. پس گرم کردن وسایل می تواند به عنوان یک راهکار برای از بین بردن ویروس کرونا از روی سطح آنها محسوب شود.
مقایسه اطلاعات مربوط به زنده ماندن ویروس روی سطوح مختلف
دانشمندان بررسی کردند که ویروس کرونا چه مدت در سطح مواد مختلف می تواند زنده بماند. به همین منظور سطوح آلوده به ویروس را طی دوره های چند ساعته و چند روزه مورد آزمایش قرار دادند. استیل و پلاستیک موادی هستند که بیشترین ماندگاری ویروس روی آنها گزارش شده است. جایی که ویروس های عفونت زا می توانستند پس از سه روز یا حتی طولانی تر فعال بمانند. جالب است که این مواد کاربردهای زیادی در زندگی روزمره دارند. پس در محل های عمومی از لمس وسایلی مانند خودکار، نرده ها، شیر آب، دستگیره در و غیره تا حد امکان بپرهیزید.
همچنین برخی مواد مثل کاغذ به ویژه در بانک ها به راحتی تبادل می شود. در حالی که ماندگاری ویروس کرونا روی کاغذ بیش از ۱ روز ثبت شده است. سطوح سرامیک، چوب و شیشه نیز در مکان های عمومی در درسترس مردم هستند. اگر عملیات گندزدایی روی این سطوح انجام نشود، بیش از ۴ روز ویروس کرونا می تواند روی سرامیک، چوب و شیشه زنده بماند. در جدول زیر ماندگاری ویروس کرونا روی سطوح مختلف بر اساس منابع مختلف ارائه شده است.
جدول ماندگاری ویروس کرونا روی سطوح مختلف
زنده ماندن ویروس کرونا روی تجهیزات ایمنی و بهداشتی
بسیاری از تجهیزاتی که برای حفاظت خود در مقابل ویروس کرونا استفاده می کنید، ممکن است خود عامل انتقال ویروس باشند. به ویژه تجهیزاتی مثل ماسک تنفسی که در تماس مستقیم با صورت قرار دارد. ویروس کرونا روی سطح داخلی و خارجی ماسک تنفسی تا ۷ روز و حتی بیشتر می تواند زنده بماند. پس باید در اسرع وقت نسبت به تعویض آن اقدام کرد. همچنین باید با رعایت نکات بهداشتی، ماسک های استفاده شده را در سطل زباله انداخت و از رها کردن آن در خیابان یا سایر مکان ها به شدت پرهیز کرد. چرا که زنده ماندن ویروس کرونا روی سطح ماسک تا ۷ روز می تواند پیامدهای خطرناکی را در پی داشته باشد.
همچنین زنده ماندن ویروس کرونا روی دستکش های لاتکس تا ۸ ساعت ثابت شده است. روی گان های یکبار مصرف مورد استفاده در بیمارستان ها نیز ویروس کرونا می تواند بین ۱ تا ۲ روز زنده بماند. همین موضوع اهمیت دفع اصولی پسماندهای کرونایی را دو چندان می کند.
زنده ماندن ویروس کرونا روی سطح بسته بندی محصولات
زمان زنده ماندن ویروس کرونا روی سطوح پلاستیکی تا ۷ روز تعیین شده است. پس حتماً پس از خرید آنها را ضدعفونی کنید. در زمان حمل آنها هم، از لمس چشم و صورت خودداری کنید. کافیست نفر قبلی شما در مغازه که آنها را لمس کرده است ناقل ویروس کرونا باشد.
زمان زنده ماندن ویروس روی مقوای بسته بندی هم ۱ روز تخمین زده شده است. پس به محض ورود به خانه یا تحویل بسته در زمان خرید اینترنتی، بسته بندی مقوایی را باز کنید. مواد داخل آن را بردارید. آن را در سطل زباله بیاندازید و دستان خود را بشویید. اگر چند روز از بسته بندی محصولات گذشته باشد، ویروس قطعاً غیرفعال شده است. اما ممکن است افرادی که حمل بسته ها را بر عهده دارند مشکلاتی را ایجاد کنند.
زنده ماندن ویروس کرونا روی کارت بانکی و اسکناس
یکی از موارد تماسی بین افراد، هنگام پرداخت و تبادل پول است. زنده ماندن ویروس کرونا روی کارت بانکی با توجه به داشتن پوشش پلاستیکی زمان طولانی است. تا ۷ روز امکان دارد ویروس کرونا روی چنین سطوحی فعال بماند. بنابراین باید سعی کنید به هنگام خرید، خودتان کارت بکشید و از فروشنده بخواهید قیمت و رمز را وارد کند. زمان تعیین شده برای ماندگاری ویروس کرونا روی اسکناس ۴ روز می باشد. این مقدار به نسبت زمان طولانی است و حتی الامکان از تبادل پول نقد پرهیز کنید.
ماندگاری ویروس روی سطح فلزات
زنده ماندن ویروس کرونا روی استیل نیز مانند پلاستیک زمان طولانی است. این در حالی است که بیشتر مکان های عمومی مثل کلیدهای آسانسور، شیر آب در سرویس های بهداشتی عمومی، صندلی های بیمارستان ها، نرده های مترو و اتوبوس و دستگیره درها از جنس استیل هستند. زمان تخمین زده شده برای ماندگاری ویروس تا ۷ روز تخمین زده شده است. بنابراین ضدعفونی کردن این سطوح خیلی مهم است. اما نکته جالب در مورد فلز مس است که تفاوت قابل توجهی با استیل دارد. یعنی ویروس کرونا روی سطح مس فقط تا ۴ ساعت زنده می ماند.
زنده ماندن ویروس کرونا روی میوه ها و سبزیجات
یک مطالعه روی توت فرنگی و کاهو انجام شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که بین ۴ تا ۱۰ روز ویروس کرونا می تواند زنده بماند. که نسبتاً زمان طولانی است. بنابراین شستن میوه و سبزی و ضد عفونی کردن دست ها در حین خرید آن ها ضروری است. سبزیجاتی که قابلیت پخته شدن دارند را تهیه کنید. حتی در برخی منابع ذکر می کنند که بعد از پوست کندن میوه ها، آن ها را دوباره بشویید.
یک مطالعه توسط سازمان بهداشت غذایی ایرلند نشان می دهد که ویروس کرونا در سلول های گیاهی غیرفعال است و فقط در حیوانات و انسان قابلیت ایجاد عفونت و تکثیر دارد.
برای گندزدایی کردن سطوح آلوده به ویروس کرونا چه کنیم؟
در یک آزمایش، یک قطره محلول حاوی ویروس کرونا با ترکیبات ضدعفونی کننده مخلوط شد. این ترکیبات عبارت اند از؛ وایتکس با غلظت های ۱درصد و ۲درصد، اتانول ۷۰ درصد، بتادین، کلروکسیلنول، کلرهگزیدین و بنزالکونیوم کلرید. نتایج نشان داد در کمتر از ۵ دقیقه ویروس در حضور این ترکیبات کاملاً غیرفعال شده است. جالب است که در زمان ۵ دقیقه و در شرایط مشابه، محلول صابون روی ویروس کرونا اثر گذار نیست. برای کشتن ویروس با محلول صابون طبق نتایج این آزمایش ۱۵ دقیقه زمان لازم است. هرچند در شست و شوی دست ها گفته می شود ۲۰ ثانیه زمان لازم است. طبق این آزمایش ۲۰ ثانیه مربوط به شستن ویروس کرونا از روی دست ها است نه کشتن آن.
محققان آلمانی هم به بررسی ماندگاری ویروس کرونا پرداخته اند. طبق نتایج آنها طی یک دقیقه تمیز کردن سطح با الکل، یک میلیون ذره ویروسی می تواند به ۱۰۰ عدد کاهش یابد. به همین نسبت، احتمال ابتلا به عفونت های ناشی از ویروس کرونا کمتر می شود. همچنین ضد عفونی کننده ها مانند آب اکسیژنه ۰/۵ درصد و وایتکس ۱ درصد می توانند در یک دقیقه ” ویروس کرونا” را غیرفعال کنند.
بنابراین زمان زنده ماندن ویروس کرونا روی سطوح مختلف، به عوامل زیادی وابسته است. ولی نباید فراموش کرد که در نهایت ویروس کرونا از طریق دهان، بینی و چشم ها می تواند وارد بدن شود. بنابراین شست و شوی دست ها به طور مرتب از مهمترین موارد جلوگیری از ابتلا به کویید ۱۹ است. در کنار رعایت اصول بهداشتی، به طور پیوسته سطوح را نیز ضدعفونی کنید.
منابع
- Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and their inactivation with biocidal agents, the journal of hospital infections
- https://www.who.int/csr/sars/survival_2003_05_04/en/
- https://www.businessinsider.com/coronavirus-lifespan-on-surfaces-graphic-2020
- Stability of SARS-CoV-2 in different environmental conditions,
- https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc2004973?query=featured_home#article_citing_articles
- https://www.theguardian.com/us-news/2020/apr/04/how-long-does-coronavirus-live-on-different-surfaces
- https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6912e3.htm?s_cid=mm6912e3_w
- https://www.technologyreview.com/2020/03/11/905377/heres-how-long-the-coronavirus-can-stay-in-the-air-and-on-packages/