از زمان بدو ورود به صنعت تا زمان ترک آن خطر در کمین افراد می‌باشد. عدم آگاهی از کانون‌های ایجاد خطر موجب بروز حادثه میشود. به ویژه که فرد یک دانشجوی کارآموز و یا بازدید کننده باشد. اما در صورت آگاهی فرد از این خطرات، می‌تواند او را از قرار گرفتن در معرض حادثه خارج کند. دلایل ایجاد حادثه ممکن است ناشی از رفتارهای ناایمن و یا شرایط ناایمن حاکم در صنعت باشد. یک فرد نمی تواند شرایط ناایمن را از بین ببرد. اما دانستن این شرایط و داشتن رفتاری صحیح می‌تواند از بروز حادثه جلوگیری کند. در این مقاله به بررسی ایمنی کارآموزی و بازدید علمی دانشجویان در صنایع می‌پردازیم.
رفتارهای ناایمن که می‌توانند باعث بروز حادثه شوند.
از نظر ایمنی در صنعت، ما باید همواره آگاه باشیم و بدانیم که اولین اشتباه ممکن است آخرین اشتباه باشد. بنابراین قبل از ورود به صنایع، به ویژه دانشجویان در زمان کارآموزی و بازدید علمی باید از رفتارهای نا ایمن و خطر آفرین آگاه باشند. این رفتارها عبارت اند از:
- انجام دادن حرکات خطرناک مانند دویدن، پریدن از ارتفاع، استفاده از لیفتراک به عنوان بالابر، پرتاب ابزار آلات به سمت افراد.
- روشن کردن هر گونه شعله در محیط‌‌هایی که احتمال بروز اشتعال و یا انفجار وجود دارد مانند انبارهای مواد شیمیایی و یا کوره‌های ذوب و ریخته‌گری. به عنوان مثال سیگار کشیدن و یا روشن کردن کبریت و فندک از جمله رفتارهای نا ایمن است. در بسیاری از صنایع برای این جلوگیری از بروز خطر اتاقک‌های سیگار طراحی شده است.
- استفاده از ابزار آلات نامناسب در صورتی که ابزار آلات مناسب در دسترس باشد. به عنوان مثال استفاده از وسایل چرخ دار و یا بشکه به جای نردبان. استفاده از چکش نامناسب درصورتی که چکش مناسب در کارگاه موجود است.
- تجهیزات حفاظت فردی تهیه شده است، اما به کار برده نمی‌شود. مانند عدم استفاده از عینک ایمنی در هنگام تراشکاری که منجر به پرتاب تراشه به داخل چشم میشود.
- عدم تردد در مکان‌های خط کشی شده که امکان برخورد فرد با لیفتراک و یا کامیون و سایر وسایل نقلیه سنگین وجود دارد.
خطراتی که فرد در صنعت با آنها رو برو میشود.
خطر سکندری
وجود سطوح نامنظم و تغییر یک پله یا دو پله‌ای در ارتفاع، موانع بیرون زده از کف یا مسیرهای تردد مانند درپوش‌های غیر یکنواخت کف و یا میخ‌های بیرون زده از کف، اشیایی مانند لوله‌ها و الوار و پالت که تا مسیرهای تردد امتداد دارند و همچنین پخش بودن ابزار آلات و سیم‌های برق در سطح زمین از جمله عواملی هستند که در سکندری خوردن فرد دخالت دارند.
خطر لیز خوردن
هنگاهی که نیروی اعمال شده به سطح مشترک پا و زمین بیشتر از نیروی اصطکاک شود لیز خوردن اتفاق می‌افتد. سطوح روغنی و یا آغشته به مواد اپوکسی احتمال لیز خوردن فرد را افزایش می‌دهد.
دماغه پله ها از جمله مکان هایی است که احتمال خطر لیز خوردن بالا است.
تغییر ناگهانی شرایط کف، مثلا هنگامی که فرد از یک سطح خشک به یک سطح خیس، روغنی یا یخی می‌رسد احتمال لیز خوردن او افزایش میابد.
خطر سقوط از ارتفاع
سقوط ممکن است ناشی از سکندری یا لیز خوردن باشد. مانند سقوط از پله به دلیل لیز خوردن و یا عدم حفظ تعادل، سقوط از نردبان، سقوط از داربست و سقوط در داخل گودال‌ها و چاه‌های بدون در پوش و موانع هشداردهنده.
در اکثر مواقع سقوط منجر به صدمه میشود. در صورتی که فرد در ارتفاع در هنگام انجام عملیات برقکاری دچار برق گرفتگی شود احتمال سقوط از ارتفاع، بالا خواهد بود.
خطر سقوط اشیاء از ارتفاع
احتمال سقوط بارهای معلق از جرثقیل، بالا می‌باشد. لذا فرد باید از ایستادن یا حرکت کردن از زیر بارهای آویزان از جرثقیل خودداری کند.
در مورد نوار نقاله‌هایی که در ارتفاع قرار دارند و هیچ حفاظی اطراف آنها را پوشش نداده است احتمال سقوط اشیا از ارتفاع بر روی سر عابر وجود دارد، همچنین احتمال سقوط اشیا از داربست‌های بدون حفاظ بین نرده‌ها (infill) نیز بسیار بالا می‌باشد، لذا از توقف یا حرکت از زیر این مناطق باید خودداری به عمل آورد و در صورتی که فرد مجبور باشد که از این مناطق عبور کند باید حتماً از کلاه ایمنی مناسب استفاده کند.
در صورت چیدمان نا صحیح وسایل بر روی هم و بر روی قفسه‌ها، احتمال سقوط اشیا بسیار بالا خواهد بود. از طرف دیگر قفسه‌هایی که به دیوار و با زمین اتصال محکمی ندارند خود پتانسیلی بالقوه برای ایجاد خطر می‌باشند. لذا باید از تکیه دادن یا آویزان شدن از آنها خودداری کرد.
خطر برق گرفتگی
انجام برقکاری در سطوح خیس و مرطوب یکی دیگر از رفتارهای ناایمنی است که فرد مرتکب میشود. یا استفاده از کفش‌هایی که عایق کف آنها آسیب دیده است.
استفاده از کابل‌های برقی که عایق آنها آسیب دیده است. برخورد بوم جرثقیل با کابل برق در صورت آسیب به کابل برق باعث برق گرفتگی میشود.
خطر اشتعال و انفجار
جوشکاری و برشکاری در مخازن آلوده به مواد قابل اشتعال و انفجار، اختلاط و یا انبار سازی دو ماده شیمیایی ناسازگار با یکدیگر، پرتاب فلزات خیس و یا حاوی رطوبت به داخل کوره‌های ذوب فلزات از جمله عملیاتی هستند که احتمال آتش‌سوزی و انفجار در آنها بسیار بالا می‌باشد و باید جوانب احتیاط را رعایت نمود.
آتش سوزی ممکن است ناشی از استفاده نادرست از کابل‌های برق باشد، مثلاً استفاده از کابل‌های برقی کوچک برای بار الکتریکی بالا، جمع کردن کابل‌ها بر روی یکدیگر و گرم شدن آنها.
در کارخانجاتی که گرد و غبارهای پنبه یا آرد در هوا وجود دارد، ایجاد الکتریسیته ساکن به همراه بروز یک جرقه منجر به آتش سوزی میشود.
خطر برخورد با دستگاه‌ها و قطعات متحرک / غلطان / دوار
داشتن موی بلند، چادر، آستین‌های بلند و گشاد احتمال خطر برخورد با تجهیزات و قطعات متحرک و دوار را افزایش می‌دهند و به دنبال آن صدمات ناگواری برای فرد ایجاد میشود.
نقاط انتقال نیرو شامل تسمه‌ها و قرقره‌ها، کوپلینگ‌ها و اتصالات، غلطک‌ها، بخش‌های در حال چرخش مانند محورها (شافت) از جمله منابع خطرناکی محسوب می‌شوند که در صورت برخورد فرد با آنها باعث گیر افتادن و به داخل کشیده شدن فرد میشود.
خطر برخورد با اجسام تیز و برنده
برخورد دست با تیغه‌های متحرک ماشین آلات (دستگاه فرز، اره دوار، اره نواری، صفحات خردکننده گوشت، دستگاه برش و تیغه‌های مخلوط کن) و چرخ‌های اسپوک دار باعث صدمه به دست و بریدگی و قطع انگشتان میشود.
خطر برخورد با خودرو ها و ماشین‌های حمل بار
قرار گرفتن افراد در نقاط کور (مناطق خارج از دید رانندگان) وسایل نقلیه حمل بار موجب میشود تا فرد در دید راننده قرار نگیرد.
بارگیری بیش از حد توسط لیفتراک باعث میشود تا راننده مسیر جلو را نبیند و به تجهیزات یا افراد داخل سایت برخورد کند.
خطر پرتاب اجسام / براده‌ها / مواد
سنگ سمباده‌ها و تیغه اره‌ها در صورتی که بدون حفاظ باشند در صورت شکسته شدن، قطعات خورد شده به سمت صورت و بدن فرد پرتاب خواهند شد که احتمال قطعی عضو یا کور شدن چشم وجود دارد.
نشت مایعات اسیدی و خورنده از لوله‌ها، پرتاب جرقه‌های جوشکاری و برشکاری و براده‌های حاصل از سمباده زنی به به سمت صورت و چشم فرد باعث آسیب به فرد خواهد شد. لذا فرد باید از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده کند.
قانون مورفی: اگر امکان خطا رفتن چیزی وجود داشته باشد، آن چیز حتماً روزی به خطا خواهد رفت.
اهمیت توجه به نکات ایمنی در کارآموزی و بازدید علمی
خطر شرایطی است که دارای پتانسیل صدمه زدن به انسان‌ها و جان آنها و آفریدن حادثه است. این پتانسیل، بالقوه است و در صورت فراهم شدن تمام شرایط، خطر ممکن است بروز پیدا کند و به صورت بالفعل در آید. خطرات بسیاری در صنایع وجود دارد که بسته به شغل و حرفه فرد در صنعت متفاوت می‌باشد. اما خطرات ذکر شده از جمله خطراتی هستند که تقریباً تمامی افرادی که به عنوان کارآموزی و بازدید علمی وارد صنعت می‌شوند را در بر می‌گیرد. لذا فرد بازدید کننده باید با این خطرات آشنایی کامل داشته باشد تا از بروز حادثه جلوگیری کند.
ایمنی امری نسبی است. هر کاری را که صحیح انجام دهید، ایمن انجام داده اید.
اولین قدم برای اجرای ایمنی در یک محیط کار، شناسایی خطر است. اولین تکنیک ساده شناسایی خطر، بررسی مقدماتی از طریق رفتن به داخل محیط کار و مشاهده کردن است. هرچه فرد با تجربه‌تر باشد از طریق مشاهده کردن، خطرات بیشتری را می‌تواند شناسایی کند. شرایط و نکات بیشتری را در نظر بگیرد. بنابراین به عنوان یک فرد تازه کار باید قبل از ورود به محیط کار شرایطی که ایجاد کننده خطر هستند را از متخصصین بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار پرس و جو کنید و با اطمینان و آگاهی کامل وارد محیط کار شوید. علاوه بر کمک از متخصصین حوزه بهداشت و ایمنی، توجه کردن به تابلوهای هشدار نصب شده در قسمت‌های مختلف محیط کار، یکی دیگر از راه‌های شناسایی خطر می‌باشد.
منابع
- فام, ا. (۱۳۹۷). ایمنی و بهداشت برای مهندسین. تهران: فن آوران.
- فام, ا. (۱۳۹۹). مهندسی ایمنی. تهران: فن آوران.