بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) با ارتقا رفاه و سلامت افراد و ترویج شیوه های پایدار، نقش مهمی در صنعت و جامعه ایفا می کند. با اولویت قرار دادن HSE، سازمان ها می توانند محیط های کاری ایمن ایجاد کنند، اثرات زیست محیطی را به حداقل برسانند و به موفقیت و پایداری خود کمک کنند. از طریق اجرای مؤثر شیوه‌های HSE، شرکت‌ها و مؤسسات دانشگاهی می‌توانند فرهنگ مسئولیت‌پذیری، رفاه و حفاظت از محیط‌زیست را پرورش دهند.
در فعالیت های صنعتی و معدنی، عمرانی و … برای یکپارچه کردن و رسیدن به دید منطقی و مدیریت در زمینه های بهداشت، ایمنی و محیط زیست نظامی واحد به نام HSE تشکیل شده است. در برخی صنایع تضمین کیفیت به این مجموعه اضافه گردید که تحت عنوان HSEQ و یا در وزارت صمت، بحث انرژی به آن افزوده شده و تحت عنوان HSEE مطرح است. به عبارتی ساده‌تر HSE روندی مدیریتی برای پوشش دادن نقاط ضعف ایمنی و بهداشتی یک مجموعه صنعتی، معدنی و … خواهد بود. در این مقاله به رشته های مرتبط با HSE در دانشگاه ها و نقش و اهمیت HSE در صنعت و معدن پرداخته ایم.
ارتباط مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست با ایزو
حرکت به سوی یکپارچه سازی نظام های مدیریتی باعث به وجود آمدن مجموعه استانداردهای ISO گردیده است. پس از موفقیت مجموعه ۹۰۰۰ ISO سازمان جهانی استاندارد مصمم شد تا در زمینه بهداشت، ایمنی و محیط زیست نیز استانداردی تهیه کند. ارتباط بین HSE و مجموعه قوانین ISO یک مؤلفه دو طرفه است. به طوری که یک سازمان بدون استقرار نظام HSE قادر به پیاده کردن مجموعه استاندارد ۱۴۰۰۱، ۴۵۰۰۱ و ۳۱۰۱۰ و … نخواهد بود. همچنین مجموعه استاندارد ISO باعث یکپارچه شدن مدیریت HSE و قابل ارزیابی شدن این مجموعه خواهد گردید.
نظام مدیریت HSE سعی در بهبود وضعیت بهداشت، ایمنی و محیط زیست یک مجموعه دارد. مجموعه استانداردهای ۱۴۰۰۱، ۴۵۰۰۱ و ۳۱۰۱۰ الزاماتی را برای مقوله‌های بهداشت شغلی، ایمنی، محیط زیست و مدیریت ریسک پیش‌بینی کرده است. طرح‌ریزی و داشتن برنامه‌ای مشخص و از پیش تدوین شده از شرط‌های ISO می‌باشد که می تواند مدیریت HSE را در شناسایی راه درست یاری مینماید.
در خصوص استانداردهای حوزه HSE، نمایشگاه مجازی باما HSE دوره های آموزشی رایگان متعددی را با حمایت متخصصین خیرخواه و نیک اندیش برگزار نموده و البته این آموزش ها ادامه دارد. مهمترین دوره های آموزشی رایگان برگزار شده در خصوص استانداردهای مرتبط با HSE در نمایشگاه مجازی باما HSE شامل آشنایی با استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی بر اساس استاندارد ISO45001، جایگاه مدیریت وقایع در نظام های HSE و ISO45001، آشنایی با استاندارد سیستم مدیریت زیست محیطی ISO14001 و مدیریت ریسک و تکنیک های آن بر مبنای ISO21010 بوده که فیلم آنها نیز در آدرس اینترنتی www.bamahse.com/workshops در دسترس است.
سازمان‌های مرتبط با بهداشت، ایمنی و محیط زیست در دنیا
- اداره ایمنی وبهداشت شغلی آمریکا OSHA: این اداره یکی از مجموعه‌های سازمان کار امریکا می‌باشد که رسالت و حیطه کاری آن عبارت است از “اطمینان از ایمن بودن شرایط کاری برای کار مردان و زنان با تنظیم و اجرای استانداردها و با ارائه آموزش، اطلاع‌رسانی، آموزش و پرورش”. این سازمان قدرت اجرایی و قانونی دارد.
- انجمن بهداشت صنعتی آمریکا AIHA: این سازمان یکی از بزرگترین انجمن‌های بین‌المللی در خدمت نیازهای متخصصان بهداشت محیط و حرفه‌ای و ایمنی است.
- مؤسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا NIOSH: مسئول انجام تحقیقات و ساخت توصیه‌هایی برای پیشگیری از آسیب‌های شغلی است. رسالت این موسسه تولید دانش جدید در زمینه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و انتقال این دانش برای بهبود عملکرد کارگران است.
- سازمان HSE انگلستان: HSE در انگلستان نام اداره ایمنی و بهداشت اجرایی است. رسالت این اداره ارسال چهارچوب بیانیه مدیریت و استانداردها و عملکردها در سازمان‌های مختلف می‌باشد.
- سازمان بین‌المللی محافظت در برابر آتش NFPA :رسالت این سازمان کاهش بار آتش وخطرات آن در کیفیت زندگی در سراسر جهان، با ارائه استانداردها، تحقیقات، آموزش و آموزش و پرورش می‌باشد.
بهداشت، ایمنی و محیط زیست در ایران
HSE رشته‌ای تحصیلی است که از مدت‌ها قبل و تحت عنوان مهندسی بهداشت حرفه‌ای و مهندسی بهداشت محیط در ایران دانشجو تربیت می‌کرد. در حال حاضر در رشته‌های مختلف و عناوین مختلف و مرتبط دانشجو پذیرش می‌شود. شایان ذکر است این رشته به علت بازار خوب و درآمد مناسب اخیراً مورد سوء استفاده قرار گرفته‌است و دوره‌هایی بی‌اعتبار با عناوین مختلف برگزار گردیده‌است.
رشته های مرتبط با HSE در ایران
از جمله رشته‌های مرتبط با بهداشت، ایمنی و محیط زیست در مقاطع مختلف در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، مهندسی بهداشت محیط، مهندسی صنایع با گرایش ایمنی صنعتی، مهندسی تکنولوژی ایمنی صنعتی، مهندسی ایمنی صنعتی، مهندسی ایمنی با گرایش بازرسی فنی، مهندسی ایمنی صنعتی، مهندسی بهداشت محیط، مهندسی ایمنی و بازرسی فنی، مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE)، مهندسی HSE، ارگونومی، مهندسی شیمی با گرایش HSE، مهندسی بهداشت حرفه‌ای (کارشناسی ارشد)، مدیریت HSE، مهندسی محیط زیست، مهندسی شیمی با گرایش HSE
بعضی از دانشگاه های کشور که این رشته ها را در مقاطع مختلف تحصیلی ارائه می کنند عبارت اند از؛
دانشگاه محیط زیست
دانشگاه محیط زیست در سال ۱۳۵۱ و تحت عنوان «آموزشکده محیط زیست» به منظور تأمین و تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر مورد نیاز عرصه محیط زیست کشور و با جهت‌گیری ترویج و نشر مفاهیم محیط زیستی تأسیس گردید. هیئت وزیران در جلسه مورخ ۷ / ۱۰ / ۸۹ خود ارتقای این مرکز به دانشگاه محیط زیست را به تصویب رساند.
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دارای دو دانشکده HSE و دانشکده بهداشت است.
دانشکده HSE
دانشکده سلامت، ایمنی و محیط زیست در سال۱۳۵۴ تحت عنوان «مدرسه عالی حفاظت و بهداشت کار» تأسیس و با یک رشته تحصیلی کاردانی حفاظت و بهداشت کار شروع به کار نمود. از سال ۱۳۶۲ بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، با پذیرش دانشجو در رشته‌های بهداشت حرفه‌ای و بهداشت محیط در مقطع کاردانی به کار خود ادامه داد. در سال ۱۳۶۳ نیز در رشته ایمنی صنعتی در مقطع کاردانی و در سال ۱۳۶۵ در رشته مهندسی بهداشت حرفه‌ای در مقطع کارشناسی ناپیوسته دانشجو پذیرفت.
در سال ۱۳۶۸ به نام «دانشکده حفاظت و بهداشت کار» تغییر نام یافت. این دانشکده در سال ۱۳۸۱ در رشته مهندسی صنایع- ایمنی صنعتی و در سال ۱۳۸۵ در رشته کارشناسی ناپیوسته ایمنی صنعتی و محیط کار دانشجو پذیرش نمود.
دانشکده در سال ۱۳۸۸ در رشته کارشناسی پیوسته مهندسی بهداشت حرفه‌ای و کارشناسی ارشد ناپیوسته ارگونومی دانشجو پذیرفت. دوره کارشناسی ارشد رشته مهندسی ایمنی صنعتی نیز در اواخر سال ۱۳۸۸ به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیده و پذیرش دانشجو جهت تحصیل از بهمن‌ماه سال ۸۹ انجام شده است.
شایان ذکر است که ضرورت ایجاد رشته کارشناسی ارشد سلامت، ایمنی و محیط زیست به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی رسیده‌است و تصویب برنامه آموزشی آن در دستور کار شورای مذکور می‌باشد. توجیه راه‌اندازی کارشناسی ارشد رشته بهداشت روانی محیط کار و برنامه آموزشی آن نیز به دفتر گسترش و ارزیابی آموزش پزشکی ارائه گردیده است.
دانشکده بهداشت
دانشکده بهداشت نیز در حال حاضر دارای پنج گروه آموزشی بوده که دو گروه آن گروه بهداشت حرفه‌ای و بهداشت محیط می‌باشد و در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و PhD با پذیرش دانشجو در دوره‌های مختلف فعال می‌باشد. در این دانشکده رشته مهندسی ایمنی صنعتی از رشته‌های مرتبط با HSE تدریس نمی‌شود.
دانشگاه صنعتی امیر کبیر
دانشگاه صنعتی امیرکبیر اقدام به پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی HSE با زمینه‌های کارشناسی مهندسی عمران و مهندسی شیمی نموده است. دانشجویان در این مقطع با مفاهیم و اصول مهندسی در زمینه ایمنی، بهداشت و محیط زیست آشنا می‌گردند.
دروس طراحی شده تماماً بر اساس جدیدترین دستاوردهای مهندسی روز دنیا در رشته HSE می‌باشد. از آنجا که گذراندن گرایش‌های مهندسی عمران برای گروه مهندسی عمران-HSE و همچنین دروس مهندسی شیمی برای گروه مهندسی شیمی HSE ضروری به نظر می‌رسد لذا توصیه می‌گردد که دانشجویان در هنگام ثبت نام در گرایش مهندسی عمران-HSE و گرایش مهندسی شیمی-HSE دانشگاه صنعتی امیرکبیر توجه ویژه‌ای را به سابقه تحصیلی خود معطوف دارند.
دانشگاه‌های دیگر
از دانشگاه‌های دیگر که اقدام به پذیرش رشته‌های مرتبط با HSE می‌کنند می‌توان به دانشگاه علمی کاربردی کرمانشاه دانشگاه صنعت نفت آبادان، دانشگاه سمنان، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعت آب و برق شهید عباسپور، مجتمع آموزش عالی اسفراین، مرکزآموزش عالی لامرد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تهران، دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، شیراز، اصفهان، اهواز، یزد، زنجان و همدان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه علمی کاربردی پلیمر بوشهر و دانشگاه آزاد واحد بروجرد دانشگاه علمی کاربردی صفا واحد ساوه و مؤسسات غیردولتی همچون مؤسسه آموزش عالی کاسپین البرز قزوین و موسسه آموزش عالی کار قزوین، دانشگاه غیرانتفاعی ندای دانش در رشته ایمنی صنعتی و محیط کار و دانشگاه علمی کاربردی آلمینیوم هرمزگان اشاره کرد.
خدمات رشته مهندسی HSE
۱-خدمات ایمنی
۱) ایمنی ساختمان ۲) ایمنی برق ۳) ایمنی ماشین الات ۴) ایمنی داربست ۵) ایمنی ترافیک ۶) ایمنی حمل و نقل ۷) ایمنی کار در ارتفاع ۸) سیستم مجوز انجام کار ۹) ایمنی جوش وبرش ۱۰) ایمنی گاز طبیعی
۲-خدمات فنی و مهندسی
- طراحی، اجرا و نظارت بر سیستم های اعلام و اطفا حریق
- طراحی، اجرا و نظارت بر سیستم های تهویه صنعتی و تهویه مطبوع
- ارزیابی ریسک Risk Assessment
- ارائه طرحهای مدیریت ریسک Risk Management
- انجام آنالیز شغلی JSA
- تأمین و آموزش کلیه استانداردها و منابع اطلاعاتی و قانونی مورد نیاز
- اجرای سیستم MSDS (برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی)
- بازدید از کلیه تجهیزات برقی و مکانیکی و صدور گواهی سلامت (شامل تابلوهای برق، ژنراتورها، جرثقیل، خودرو، تجهیزات باربرداری و حمل بار، مخازن نگهداری منابع پرتوزا و …)
- استقرار سیستم Color Coding
برای آشنایی با بسته های آموزش غیر حضوری ارزیابی ریسک و آنالیز خطرات شغلی و تهیه این بسته ها، اینجا کلیک کنید.
۳-خدمات بهداشتی در زمینه
- بهداشت مواد غذایی
- بهداشت فردی
- بهداشت عمومی
- آب و فاضلاب
- مدیریت زباله
- ضبط و ربط محل کار ( Housekeeping )
- نظم کارگاهی Material Arrangement
- کنترل حشرات و جوندگان
۴-خدمات بهداشت مواد غذایی
- تهیه و تدوین دستور العمل نحوه دریافت، حمل و نقل، نگهداری، آماده سازی و سرو مواد غذایی بر اساس استانداردهای ملی و بین المللی
- آموزش کارکنان برای اجرای دستور العمل فوق
- تامین نیروی کار متخصص و مناسب برای نظارت بر امور مواد غذایی
- تهیه و ارائه کلیه فرمت ها و فرم های لازم و آموزش نحوه تکمیل آن ها
- بازدید از سیستم تامین، پخت و سرو مواد غذایی و ارائه رهنمودهای لازم برای رفع مشکلات موجود
- ارائه مشاوره های لازم در کلیه موارد مربوطه
۵- خدمات مهندسی محیط زیست:
- ارزیابی زیست محیطی پروژه ها در راستای احداث و بهره برداری
- ارزیابی زیست محیطی صنایع در راستای طرح های توسعه
- سنجش آلاینده های گازی و ذره ای از خروجی صنایع
- سنجش آلاینده های گازی و ذره ای زیست محیطی در محیط شهری
- ارزیابی میزان آلودگی شهرها نسبت به کلیه آلاینده ها و تعیین شاخص آلاینده غالب و …
- سنجش آلاینده های زیست محیطی از خروجی وسایل نقلیه موتوری
- اندازه گیری و تعیین کلیه پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و باکتریولوژیکی آب های شرب، سطحی و زیرزمینی
- مشاوره در مورد مخاطرات آلودگی های محیط زیست و شیوه های سالم نگهداشتن آن
- مشاوره در مورد مهارت های سبز نگهداشتن محیط زیست و حفظ فضای سبز شهری
۶- خدمات حقوقی
- تهیه وتنظیم لوایح قانونی
- تعیین علل بروز بیماری های شغلی
- مشاوره حقوقی در زمینه بهداشت ایمنی و محیط زیست و طب کار
- ارائه مشاوره در زمینه حوادث ناشی از کار
۷-خدمات بازرگانی
- تدارک وتامین وسایل مورد نیاز HSE
- ارائه مشاوره در تعیین و انتخاب اقلام HSE
- تدارک و تامین تجهیزات اندازه گیری و نشانگری عوامل زیان آور
۸-خدمات طب کار
- تهیه و تدوین رویه های کاری جهت معاینات قبل از استخدام، دوره ای، خاص و …
- برنامه ریزی و اجرای معاینات قبل از استخدام، دوره ای، خاص و …
- تطبیق توانایی ها و محدودیت های کارگر با شرایط و ویژگی های کار
- پیشگیری از آسیب و ریزش نیروی انسانی از طریق بیمار یابی زودرس
- ارائه خدمات مشاوره ای به مدیریت در خصوص طب کار و جنبه های قانونی آن
۹ . مشاوره سیستم های مدیریت
- ارائه مشاوره در طراحی، پیاده سازی و اجرای سیستم های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
- ارائه مشاوره در طراحی و اجرای آموزش های مورد نیاز سیستم های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
- ارائه مشاوره در مستندسازی سیستم های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
مزایای رشته HSE برای شرکت ها و سازمان ها
- افزایش بهره وری در صنایع مختلف به دلیل ارتقا مهارت های ایمنی کارکنان در حفظ و نگهداری خود مقابل خطرات
- تربیت نیروی انسانی متخصص و تامین نیاز شرکت ها و سازمان ها
- حفظ و نگهداری سیستم ها در بلند مدت
- ایجاد امنیت جانی برای پرسنل به دلیل آشنایی با انواع ریسک ها و توانایی ارائه راهکار برای حذف آنها
- کاهش هزینه های ناشی از حوادث کار (سالانه ۲ میلیون نفر به دلیل حوادث ناشی از کار جان خود را از دست می دهند که یکی از علل عمده آن عدم آموزش کافی می باشد.)
- طراحی سازه های ذاتا ایمن
سازمان‌هایی که در آنها ساختار و سمت HSE تعریف شده و متخصصان HSE را استخدام مینماید.
کلیه شرکت‌های اصلی و فرعی زیر مجموعه وزارت نفت و پیمانکاران شامل:
- کلیه شرکت‌های پتروشیمی
- کلیه شرکت‌های گاز استانی
- کلیه پالایشگاه‌های گاز
- کلیه شرکت‌های خطوط لوله و مخابرات نفت و گاز)
- کلیه مناطق پخش فراورده‌های نفتی
- کلیه پالایشگاه‌های نفت
- کلیه شرکت‌های بهره‌برداری نفت
کلیه شرکت‌های زیرمجموعه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و پیمانکاران
- کلیه شرکت‌های زیر مجموعه شرکت ملی فولاد ایران
- کلیه شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی مس ایران
- کلیه معادن زیرمجموعه شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران
- سازمان مهندسی و عمران شهر
- شرکت قطار شهری (مترو)
و بسیاری سازمان‌های دیگر از جمله
- شرکت خودروسازی سایپا
- گروه مپنا (وزارت نیرو)
- شرکت فراب (وزارت نیرو)
- قرارگاه سازندگی خاتمالانبیاء
- تمام شرکت های تولیدی در سراسر کشور
سخن پایانی
نمایشگاه مجازی باما HSE ، سامانه ای است وابسته به شرکت آتی سلامت محیط و کار پویا و دارای مجوز آموزشگاه فنی و حرفه ای در حوزه ایمنی و بهداشت و مدیریت آب. این مجموعه با رویکرد خیرخواهانه و مسئولیت اجتماعی به دنبال ارتقای فرهنگ ایمنی و HSE، کاهش حوادث و به ویژه توانمندسازی دانشجویان رشته های مختلف مرتبط با بهداشت، ایمنی، محیط زیست و انرژی می باشد. در راستای دستیابی و تحقق اهداف نمایشگاه مجازی باما HSE، ضمن معرفی بازار کار و فرصت های شغلی رشته های دانشگاهی مرتبط با ایمنی، بهداشت، محیط زیست و HSE، به کلیه کسب و کارهای مرتبط با این حوزه ها، یک غرفه مجازی دائماً رایگان اعطا شده و دوره های آموزشی رایگان در حیطه مهارت های نرم کارآفرینی، ایمنی، بهداشت، محیط زیست، HSE، طب کار، مدیریت بحران، امداد و نجات برگزار می نماید. به علاوه فیلم بخش زیادی از دوره های آموزشی نیز بصورت رایگان در دسترس عموم قرار می گیرد.
طرح کاد پلاس ایده جدید نمایشگاه مجازی باما HSE بوده که در آن هدف توانمندسازی و مهارت افزایی دانشجویان از طریق انجام کار دانشجویی در طی دوران تحصیل در دانشگاه در یک محیط کار واقعی مرتبط با رشته تحصیلی و مورد علاقه دانشجویان با حمایت والدین است. ما در نمایشگاه مجازی باما HSE، با کمک به فعالیت دانشجویان در محیط کار واقعی حین تحصیل در دانشگاه، تشکیل پرونده خلاقیت، آشنایی دانشجویان با کسب و کارهای مرتبط با رشته تحصیلی و برگزاری دوره‌های آموزشی متنوع کارآفرینی، خلاقیت، مهارت های نرم و حوزه تخصصی ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی، تلاش نماییم تا توانمندی و مهارت دانشجویان افزایش و این عزیزان آینده شغلی بهتری داشته باشند.
در این بخش بر خود لازم می دانیم از کلیه کارشناسان و متخصصینی که به صورت خیرخواهانه در برگزاری دوره های آموزشی HSE کارآفرینی، خلاقیت، ایده پردازی، مهارت های نرم و حوزه های ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی، امدادونجات، مدیریت بحران و HSE، با مجموعه نمایشگاه مجازی با ما همکاری نمودند، تقدیر و تشکر نماییم. به علاوه از کلیه کسب و کارها و متخصصین حوزه‌های مختلف ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی دعوت می نماییم از فضای رایگان موجود در سامانه باما HSE برای معرفی کسب و کار، محصولات، خدمات و توانمندی های خود استفاده نمایند و از متخصصین و افراد با تجربه در این حیطه ها دعوت می نماییم از طریق مشارکت در تدریس در دوره های آموزشی به ارتقاء سواد سلامت، سواد ایمنی، ارتقای فرهنگ ایمنی و HSE ، کاهش حوادث و توانمندسازی دانشجویان ( با انتقال تجارب و دانش کاربردی) کمک نمایند.
نویسنده
خانم مهندس نرگس دهقان نیری
لیسانس رشته بهداشت محیط و کارشناس بهداشت محیط بیمارستان شهید دکتر بهشتی تفت