یکی از مهمترین اختراعات بشر در گذشته، آتش بوده است. حتی می‌توان از این اختراع به عنوان نیروی محرک شروع شکوفایی دانش بشر یاد کرد. هرچند این پدیده ی بسیار با ارزش، اگر از کنترل خارج شود می تواند موجب هدر رفتن سرمایه ی اصلی زندگی و حتی تهدیدی برای جان انسان باشد.
همیشه در بخش اصلی مقابله با آتش سوزی ها اساس را بر «پیشگیری بهتر از درمان است»، گذاشته‌ایم با توجه به اینکه رساندن ضریب ایمنی در برابر آتش سوزی به صفر، غیر ممکن است، آماده سازی تجهیزات اطفاء حریق و آموزش استفاده از آن به افراد، یکی از الزامات می باشد.
نمایشگاه مجازی باما در این مقاله به انواع کپسول آتش نشانی، نحوه کار با آن، آموزش اطفاء حریق و… پرداخته است که می تواند در تصمیم گیری صحیح برای خرید بهترین کپسول آتش نشانی برای منزل و سایر مکان ها، راهنمای خوبی باشد.
کپسول آتش نشانی چیست؟
کپسول آتش نشانی دستگاهی است که برای خاموش کردن آتش از آن استفاده می‌کنیم عملکرد این دستگاه که قابل حمل دستی نیز هست، به این صورت است که بسته به نوع آتش ترکیبات داخل مخزن استوانه ای مانند آب، گاز دی اکسید کربن، بیورسال و… را با فشار بر روی آتش می افکند.
تاریخچه خاموش کننده های دستی
تسبیوس از اسکندریه حدود ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یک پمپ دستی اختراع کرد. عملکرد این دستگاه رساندن آب به آتش به صورت زنجیره‌ای از سطل بود.
طبق مدارک و شواهد به دست آمده، اولین خاموش کننده آتش نشانی توسط آمبرود گادفری در سال ۱۷۲۳ در کشور انگلستان اختراع شد. او که یک شیمیدان نامی در زمان خود بوده، مخزنی دارای مایع خاموش کننده و ظرف حاوی باروت تعبیه کرده بود که با اتصال فیوزهای متصل دهند در این خاموش کننده و شعله ور شدن باروت محلول خاموش کننده بر روی آتش پراکنده شده و باعث خاموش شدن حریق می شده است.
عوامل مهم که برای ایجاد یک آتش سوزی نقش دارند عبارتند از:
- ماده قابل اشتعال (سوخت)
- حجم معینی از اکسیژن
- حرارت کافی
این سه عامل که هر کدام به صورت اضلاع یک مثلث نشان داده شده است به مثلث حریق یا لچک آتش معروف است. این مثلث آتش نه تنها عوامل ایجاد حریق را نشان می دهد بلکه راه‌های اطفاء آن را نیز مشخص می‌کند این روشها عبارتند از:
- محدود کردن سوخت (جداسازی)
- محدود کردن اکسیژن (خفه کردن)
- محدود کردن حرارت (سرد کردن)
مثلث آتش یا مربع آتش، کدام صحیح است!؟
در گذشته به علت ناشناخته بودن واکنش های زنجیره ای، تداوم آتش را وابسته همان عوامل مثلث آتش می دانستند. اما امروزه در مهندسی آتش بعد چهارمی برای ایجاد و تداوم آتش شناخته شده است که به آن واکنش های زنجیره ای می گویند.
بنابراین با افزوده شدن یک ضلع اصلی دیگر، مثلث آتش به هرم یا مربع آتش تغییر شکل پیدا کرده است.
واکنش های زنجیره ای در تغییر حالت ماده و ترکیب مکرر با اکسیژن به وجود می آید و تداوم آتش وابسته به آن نیز هست. این روش که هنوز نیاز به تحقیق بیشتر در مورد مکانیزم عمل آن ادامه دارد، سرعت فوق العاده ای در اطفاء حریق دارد.
انواع کپسول های آتش نشانی کدامند؟
- کپسول آتش نشانی محتوای آب
- کپسول آتش نشانی محتوای پودر
- کپسول آتش نشانی محتوای گاز
- کپسول آتش نشانی محتوای کف
- کپسول آتش نشانی محتوای مواد هالوژنه
- کپسول آتش نشانی محتوای مواد شیمیایی مرطوب
- کپسول آتش نشانی دی اکسید کربن
برای اطفاء حریق، چه نوع خاموش کننده ای مناسب است؟
- آتش سوزی مواد خشک: بهترین خاموش کننده برای آتش سوزی های مواد خشک و قابل اشتعال مانند کاغذ، چوب و… کپسول هایی که پایه آبی دارند، می باشد. مانند کپسول آتش نشانی آب و گاز مایعات: در این نوع آتش سوزی ها که از مایعات قابل اشتعال مانند گریس، نفت، رنگ و…نشأت می گیرد، بهترین انتخاب کپسول آتش نشانی کف یا کپسول آتش نشانی هالوژن می باشد.
- آتش سوزی وسایل برقی: تجهیزاتی مانند کامپیوتر، لوازم برقی آشپزخانه و… را هرگز با آب و یا خاموش کننده هایی که رسانا هستند خاموش نکنید. همچنین کپسول های آتشنشانی حاوی پودر و گاز توصیه نمی شود زیرا باعث خراب شدن تجهیزات برقی می‌شود بهترین انتخاب کپسول آتش نشانی گاز دی اکسید کربن است.
- آتش سوزی تجهیزات فلزی: استفاده نادرست از ذرات و براده های فلزی بعضی از فلزات مانند آلیاژهای پتاسیم منیزیم که در آزمایشگاه ها استفاده می شود، می تواند باعث آتش سوزی شود. بهترین راه اطفاء حریق، استفاده از روش خفه کردن آتش می باشد. در آتش‌سوزی‌های تجهیزات فلزی از ترکیبات پودری خشک که در انواع کپسول های آتش نشانی تعبیه شده است استفاده می‌کنیم.
رنگ های روی کپسول آتش نشانی چه کاربردی دارد؟
کپسول های آتش نشانی در استاندارد بین المللی دارای رنگ های متفاوتی هستند. معمولاً در ایران این خاموش کننده ها به رنگ قرمز هستند که نواری با رنگ های مختلف آن ها را از یکدیگر متمایز می کند. این کار برای شناسایی راحت تر کاربر صورت می گیرد. بر همین اساس نوار روی کپسول آتش نشانی محتوای آب، به رنگ قرمز، محتوای پودر به رنگ آبی، محتوای هالوژن به رنگ سبز، محتوای دی اکسید کربن به رنگ مشکی، محتوای کف به رنگ لیمویی می باشد.
۸ نکته مهم حین عملیات اطفاء حریق، که همه باید بدانند.
اگر از چیزی که باعث آتش سوزی شده است اطلاعی ندارید هرگز اقدام به خاموش کردن آن نکنید. زیرا امکان انفجار یا انتشار دودهای بسیار سمی در آن مکان وجود دارد و ممکن است موجب آسیب جدی به شما شود.
اگر نمی دانید در آتش سوزی پیش آمده کدام کپسول مناسب برای اطفاء حریق است، قبل از هر گونه اقدامی با مرکز نیروی آتش نشانی تماس بگیرید.
اگر در محیط سر بسته بودید و خواستید اقدام به خاموش کردن آتش کنید وضعیت ایستادن تان را طوری تنظیم کنید که درب خروجی پشت سر شما باشد تا هنگام خراب یا تمام شدن خاموش کننده یا هر نوع اتفاق غیرمنتظره دیگر بتوانید سریعاً محل را ترک کنید و در آتش گرفتار نشوید.
در فضاهای مسقف حتی امکان درب و پنجره ها را به روی حریق ببندید. با این کار سرعت گسترش آتش کم می شود البته این کار بهتر است بعد از تخلیه افراد از مکان آتش سوزی انجام شود.
اگر در فضای باز اقدام به خاموش کردن آتش به وسیله خاموش کننده ها کردید، حواستان باشد پشت به باد بایستید با این کار علاوه بر اینکه دود حاصل از حریق، شما را آزار نخواهد داد از هدر رفتن و بازگشت ماده اطفائی جلوگیری می کند.
خاموش کننده را به محلی امن و دور از حریق منتقل کرده و حتماً در اولین فرصت برای شارژ مجدد اقدام کنید.
بعد از اطفاء حریق سریعاً کمک آورده و موضوع را گزارش دهید.
هنگام عملیات اطفاء حریق سعی کنید همراه با یک نفر دیگر باشید تا در صورت لزوم اگر دچار مشکل حادی شدید، آن شخص بتواند شما را از محل دور و درخواست کمک نماید.
نکات لازم برای خرید کپسول آتش نشانی چیست؟
- معمولاً اطلاعاتی مانند ظرفیت مورد استفاده نوع مواد اطفائی و همچنین طرز استفاده از آن به صورت برچسب بر روی بدنه کپسول آتش نشانی قرار دارد و سازندگان ملزم به نصب برچسب هستند.
- وزن کم، حمل و کاربرد آسان آن باید مورد توجه قرار بگیرد.
- متناسب با شرایط جوی محیط (جریان هوا، دما و…) باشد.
چرا باید در محیط کار و منزل کپسول آتش نشانی داشته باشیم؟
در آتش سوزی های کوچک و موضعی اگر در همان لحظه اول با آگاهی از مواد در حال سوختن اقدام به اطفاء حریق کنید از گسترش آتش جلوگیری خواهید کرد. برای این نکته می توان از مثال بارز حادثه عظیم و تلخ پلاسکو یاد کرد. که از یک اتصال برق کوچک آغاز شد اگر افراد حاضر در محل همان لحظات اولیه از دستگاه های خاموش کننده استفاده می کردند هرگز چنین اتفاقی نمی افتاد به همین دلیل وجود کپسول های آتش نشانی برای کاهش احتمالی خطر در مراکز درمانی، ساختمان ها، ادارات و حتی مجتمع های مسکونی الزامی می باشد. هرچند که متأسفانه افراد کمی در استفاده از کپسول های آتش نشانی مسلط هستند و باید در این زمینه آموزش و فرهنگ سازی لازم صورت گیرد.
بهترین خاموش کننده برای ساختمان و واحدهای مسکونی چیست؟
اصولاً در آپارتمان ها و خانه ها مواد بسیار قابل اشتعال و خطرناک وجود ندارد. طبق مطالعات اخیر بیشترین حریق در خانه ها، در آشپزخانه صورت می گیرد که آن هم شامل خطر ناشی از آتش سوزی با گاز، روغن و… است. در سایر بخش های خانه اتصال لوازم برقی مانند شارژر موبایل، آتش سوزی فرش، پرده، مبلمان چوبی و… خطر آتش سوزی را افزایش می‌دهد. بنابراین بهترین پیشنهاد برای انتخاب یک خاموش کننده برای خانه، خاموش کننده کربن دی اکسید است.
سایر خاموش کننده ها مانند خاموش کننده پودری به دلیل پخش شدن محتوای آن در خانه و دردسرهای تمیز کردن بعد از آن، و خاموش کننده کف و مواد هالوژنه به دلیل مقرون به صرفه نبودن، توصیه نمی شود.
هر ساختمان به چند کپسول آتش نشانی احتیاج دارد؟
برای محاسبه تعداد خاموش کننده برای ساختمان، کارگاه، مراکز درمانی و…. باید موارد زیر را در نظر بگیرید.
- مساحت کارگاه یا هر محیط دیگری که قصد خرید کپسول آتش نشانی برای آن مکان را دارید.
- میزان مواد سوختنی که امکان حریق را به وجود می آورد.
برای محاسبه تعداد خاموش کننده مورد نیاز متناسب با مساحت آن مکان از فرمول زیر استفاده کنید.
مراحل اساسی قبل از کار با خاموش‌کننده ها چیست؟
- حفظ خونسردی
شخص باید ضمن حفظ خونسردی و سرعت عمل مناسب را نیز داشته باشد زیرا اگر آتش در زمان طلایی خود خاموش نشود دیگر خاموش کننده های دستی کارایی مناسب را نخواهد داشت.
- اعلام حریق
سریعاً ساکنین و افراد حاضر در محل را از وجود حریق آگاه ساخته تا فرصت کافی برای ترک محل و تخلیه ایمن داشته باشند.
- اطلاع به مراکز نیروی آتش نشانی
با آتش نشانی تماس گرفته و موقعیت دقیق حریق را اطلاع دهید تا تیم های واکنش در شرایط اضطرار در کمترین زمان خود را به محل حادثه برسانند.
چگونه از خاموش کننده های دستی استفاده کنیم؟
- ابتدا ضامن را بکشید
در جهت و فاصله مناسب با آتش بایستید و مطمئن شوید که شلنگ مخصوص کپسول آتش نشانی نیز در فاصله مناسب از محل آتش قرار دارد.
- اهرم کپسول آتش نشانی را فشار دهید تا مواد موجود در سیلندر کپسول آتش نشانی کنید.
- حرکت جاروبی مانند به سوی ریشه آتش
با ریختن مواد موجود در کپسول آتش نشانی بر روی آتش، به سمت آتش و پشت به باد، در حرکت باشید. فاصله را طوری تنظیم کنید که بتوانید با حرکت دادن شلنگ، آتش را خاموش کنید.
- ادامه اطفاء تا خاموش شدن کامل حریق
اگر برای مهار آتش، از کپسول آتش نشانی نادرست استفاده کنیم، چه می شود؟
انتخاب نادرست خاموش‌کننده نه تنها ممکن است حریق را خاموش نکند بلکه می تواند منجر به بروز حوادث جبران ناپذیر مانند گسترش حریق و آسیب های بدنی به کاربر می شود. مثلاً استفاده از خاموش کننده محتوای آب برای حریق نوع B و مایعات قابل اشتعال، نه‌تنها باعث خاموش شدن حریق نمی شود، بلکه به دلیل وزن مخصوص بالاتر آب از انواع مایعات سوختنی، آب باعث بالا آمدن سطح مایع در حال سوختن می‌شود و نتیجه ای جز گسترش آتش‌سوزی در بر نخواهد داشت.
برای بازرسی کپسول آتش نشانی به چه نکاتی توجه کنیم؟
هر کپسول آتش نشانی هنگام نصب و بعد از آن، هر ماه باید مورد بازرسی قرار بگیرد.
مواردی که در بازرسی حتماً باید بررسی شوند عارتند از: درجه، دستگیره، شیلنگ و بدنه
از پر بودن کپسول که با وزن کردن آن، مشخص می شود اطمینان حاصل نمایید.
هیچگونه صدمات فیزیکی مانند نشتی، ضرب دیدگی، گرفتکی نازل درجه فشار و… نباید روی کپسول اتش نشانی وجود داشته باشد.
مطمئن شوید که نام کپسول آتش نشانی، دستورالعمل استفاده از آن، مهر و موم ایمنی و… خوانا و قابل مشاهده هستند.
نکات لازم برای نصب کپسول آتش نشانی چیست؟
کپسول ها باید با ارتفاع ۱/۵ متر از سطح زمین بر روی دیوار و در معرض دید قرار بگیرد.
در مکانی نصب شود که نزدیک به در ورودی یا خروجی و به دور از هر گونه وسایل دست و پا گیر باشد.
سیلندر به هیچ عنوان نباید در معرض تابش نور خورشید یا برف و باران قرار بگیرد.
کپسول ها را با بست های مخصوص بر روی دیوار نصب کرده و دستورالعمل استفاده از آن را در کنار یا روی آن، قرار دهید.
حتماً نحوه استفاده از خاموش کننده را به تمامی افراد ساکن در آنجا آموزش دهید.
کلام آخر
ما در نمایشگاه مجازی باما HSE، کلیه شرکت ها، فروشگاه ها و مؤسساتی که تجهیزات آتش نشانی، اعلان و اطفاء حریق، کپسول آتش نشانی، ماشین آلات آتش نشانی و امداد و نجات تولید و یا تأمین می نمایند را به صورت رایگان معرفی می نماییم. در واقع کلیه کسب و کارهای این حوزه ها می توانند در سایت نمایشگاه مجازی باما HSE، یک غرفه مجازی دائماً رایگان داشته باشد. از طرفی با برگزاری دوره های آموزشی ایمنی و آتش نشانی نظیر آشنایی با خاموش کننده های دستی و یا طرز کار با کپسول های آتش نشانی و سایر دوره های آموزشی مرتبط با حریق و اطفاء حریق امیدواریم بتوانیم در کاهش حوادث و ارتقای فرهنگ ایمنی مؤثر باشیم. به علاوه با رویکردی مبتنی بر مسئولیت اجتماعی و خیرخواهانه گام هایی را برای توانمندسازی دانشجویان رشته های مختلف مرتبط با ایمنی و آتش نشانی و HSE و کمک به بهبود آینده شغلی دانشجویان رشته های مختلف برداشته ایم که از آن جمله می توان به طرح کاد پلاس یا به عبارتی فعالیت دانشجویان بصورت داوطلبانه در محیط واقعی مرتبط با رشته تحصیلی و مورد علاقه با حمایت والدین، در طی دوران تحصیل در دانشگاه و کسب مهارت همزمان با تحصیل اشاره نمود. این طرح به نشاط علمی در دوران دانشجویی و بهبود آینده شغلی منجر می شود.
لذا ضمن دعوت از کلیه کسب و کارهای حوزه ایمنی و آتش نشانی جهت بهره مندی از فضای رایگان تبلیغاتی موجود در نمایشگاه مجازی باما HSE، از کارشناسان و متخصصین این حوزه ها دعوت می نماییم در برگزاری دوره های آموزشی تخصصی رایگان، این مجموعه را یاری نمایند. بر خود لازم می دانیم از همه دوستانی که تا کنون به عنوان مدرس دوره های آموزشی، با رویکرد مسئولیت اجتماعی و خیرخواهی بذل عنایت فرموده و دانش خود را از طریق دوره های آموزشی آنلاین نمایشگاه مجازی باما به اشتراک گذاشته اند، تقدیر نماییم.