تهویه صنعتی و اهمیت هوای پاک در محیط های کار صنعتی به خوبی شناخته شده است. در صنعت امروزی، از ترکیبات و مواد شیمیایی استفاده می شود که تعداد زیادی از آنها دارای سمیت بالایی هستند و ممکن است منجر به تولید گازها، ذرات، بخارات و یا میست هایی در محیط کار شوند که مقدار آنها از حدود مجاز فراتر بروند.

علاوه بر مواد آلاینده، تنش گرمایی نیز ممکن است سبب عدم آسایش کارگران و ناایمن شدن محیط کاری شود و از آنجایی که حفاظت کارگران ضروری می باشد، طراحی مناسب و مؤثر تهویه صنعتی می تواند راه مناسبی برای حل این مشکلات باشد. به طور خلاصه تهویه صنعتی ممکن است برای اهداف زیر مورد استفاده قرار گیرد:

• کنترل مخاطرات بهداشتی
• پیشگیری از حریق و انفجار
• تأمین آسایش

در این مقاله، با ما همراه باشید تا بیشتر با تهویه صنعتی آشنا شوید.

مقدمه‌ای بر تهویه صنعتی

تعریف تهویه: تأمین هوای پاک شرایط سازی شده از نظر شرایط جوی وگرفتن و تخلیه آلاینده های هوا از محیط که ممکن است همراه تصفیه یا بدون تصفیه باشد.

تقسیم بندی روش های تهویه:

1. تهویه طبیعی(Natural Ventilation)
2. تهویه مکانیکی(Mechanical Ventilation)

تهویه مکانیکی با دو هدف مورد استفاده قرار می گیرد:

1. کنترل شرایط جوی: تهویه مطبوع (Air Conditioning)
2. کنترل آلاینده ها: تهویه صنعتی (Industrial Ventilation)

تهویه مکانیکی به دو قالب کلی تهویه عمومی و تهویه موضعی تقسیم می شود.

1. تهویه عمومی یا ترقیقی(General or Dilution Ventilation): وارد کردن توده هوای پاک یا خارج کردن هوای آلوده (یا هر دو بطور همزمان) به منظور کاهش تراکم آلاینده های هوای محیط تا مقدار قابل قبول.
2. تهویه موضعی(Local Exhaust Ventilation): دمش هوای پاک بر یک موضع(تهویه موضعی دمشی) یا مکش هوای آلوده از موضع انتشار آلاینده و هدایت آن به محیط خارج از کارگاه و رایج ترین سیستم تهویه، تهویه موضعی مکشی می باشد.

انواع سیستم های تهویه در صنعت

۱) سیستم مولد یا هواساز (supply system)

سیستم های مولد به دومنظور به کار می روند:

• تامین آسایش در مجتمع(سیستم تهویه مطبوع)
• جایگزینی و تامین هوای تخلیه شده از مجتمع(سیستم جایگزین کننده هوا)

لازم به ذکر است اغلب اوقات سیستم مولد به همراه سیستم مکنده مورد استفاده قرار می گیرد.

یک سیستم مولد یا هواساز شامل بخش های زیر است:

• بخش ورودی هوا
• صافی
• دستگاه های گرم کننده و خنک کننده
• بادبزن
• کانال ها
• توزیع کننده هوا برای پخش آن در محیط کار

۲) سیستم مکنده یا تخلیه کننده (exhaust system)

سیستم های مکنده تهویه به دو گروه تقسیم می شوند:

• تهویه مکنده عمومی

تهویه مکنده عمومی را می توان برای کنترل گرما و یا دفع آلاینده های تولید شده در یک فضای معین به وسیله حجم زیادی از هوا به کار برد. هنگام استفاده برای رقیق سازی باید هوای بیرون به اندازه کافی با هوای داخل کارگاه مخلوط شود تا میانگین غلظت به حد مطلوب و بی خطر کاهش یابد. سپس هوای آلوده معمولا به محیط بیرون تخلیه می شود.

• تهویه مکنده موضعی

سیستم تهویه مکنده موضعی براساس دریافت آلاینده در منبع تولید و نزدیک به آن کار می کند. این سیستم ترجیح داده می شود زیرا موثرتر بوده و در مقایسه با سیستم تهویه عمومی، برای تخلیه آلاینده حجم هوای کمتری نیاز دارد.

در حال حاضر به دلیل تاکید بر کنترل آلودگی هوا و نیاز هرچه بیشتر بر سیستم های تمیزکننده موثرتر هوا و با توجه به حجم کمتر هوای مورد نیاز در سیستم های مکنده موضعی، این سیستم که باعث کاهش هزینه های وسایل تمیز کننده نیز می شود توصیه می گردد.

۴ بخش عمده یک سیستم مکنده موضعی عبارتند از:

• هود
• سیستم کانال و یا مجرا که خود شامل دودکش و کانال برگشت هوا نیز می شود.
• وسایل تمیز کننده هوا
• هوا

هدف از هود، دریافت و جمع آوری کلیه آلاینده های تولید شده در جریان هوایی که به سمت آن است می‌باشد. بعد از دریافت آلاینده توسط هود، هوای آلوده باید بوسیله یک کانال به تمیز کننده ها و یا به هواکش انتقال داده شود.

در تمیزکننده هوا آلودگی از هوا زدوده می شود. هواکش باید بر تمام افتهای ناشی از مالش، ورودی هود و اتصالات موجود در سیستم غالب شده و بتواند حجم هوای آلوده را به جریان اندازد. کانال بعد از هواکش، معمولا هوا را طوری به اتمسفر بیرون تخلیه می کند که احتمال برگشت آن به کارگاه وجود نداشته و توسط سیستم های تهویه مطبوع مکیده نشود.

ملاک موفقیت یک سیستم تهویه صنعتی چیست؟

1. رعایت مقررات و استانداردها: یکی از معیارهای اولیه موفقیت برای یک سیستم تهویه صنعتی، مطابقت با مقررات و استانداردهای تعیین شده توسط سازمان های بهداشت و ایمنی شغلی است. در ایران این مقررات و استانداردها در قالب حدود مجاز مواحه شغلی(OEL) بیان شده است. این مقررات الزامات خاصی را برای سیستم های تهویه برای اطمینان از محافظت از کارگران در برابر مواجه با آلاینده های موجود در هوا مشخص می کند. یک سیستم تهویه صنعتی موفق باید این استانداردهای نظارتی را رعایت کند یا از آن فراتر رود تا محیط کار ایمن و سالم را فراهم کند.
2. کنترل موثر آلاینده: موفقیت یک سیستم تهویه صنعتی به شدت به توانایی آن در کنترل و حذف آلاینده های هوای تولید شده در طی فرآیندهای صنعتی بستگی دارد. این شامل ذرات معلق در هوا، دود، بخارات و گازهایی است که در صورت استنشاق ممکن است خطراتی برای سلامتی کارگران ایجاد کند. برای ارزیابی اثربخشی سیستم تهویه می بایست سنجش تراکم آلاینده در منبع و در صورت امکان محیطی و مواجهه فردی، در دو حالت( با و بدون سیستم تهویه) صورت گیرد.
3. نرخ مناسب مبادله هوا: تهویه مناسب در تاسیسات صنعتی به نرخ تبادل هوای کافی برای رقیق کردن آلاینده های موجود در هوا و حفظ کیفیت هوا نیاز دارد. موفقیت یک سیستم تهویه صنعتی منوط به توانایی آن در ارائه تغییرات هوای لازم در ساعت (ACH) بر اساس فرآیندهای خاص و اشغال در داخل تأسیسات است. تبادل ناکافی هوا می تواند منجر به تجمع آلاینده ها و به خطر افتادن کیفیت هوای داخل خانه شود، در حالی که یک سیستم تهویه با طراحی بهینه نرخ تهویه مناسب را برای یک محیط کار سالم تضمین می کند.
4. حفظ کیفیت هوای داخل ساختمان: حفظ کیفیت هوای داخلی قابل قبول یک معیار کلیدی موفقیت برای سیستم های تهویه صنعتی است. این سیستم باید به طور موثر آلاینده ها را حذف کند و در عین حال هوای تمیز و تازه را برای فضاهای موجود تأمین کند. این نه تنها شامل کنترل آلاینده‌ها می‌شود، بلکه عواملی مانند دما، رطوبت و بوها را نیز شامل می‌شود تا یک محیط داخلی راحت و سالم ایجاد شود. نظارت منظم بر پارامترهای کیفیت هوای داخلی برای ارزیابی اثربخشی سیستم تهویه در حفظ فضای مطلوب و ایمن برای کارگران ضروری است.
5. کارایی انرژی و مقرون به صرفه بودن: در حالی که ایمنی و سلامت کارگران را در اولویت قرار می دهد، یک سیستم تهویه صنعتی موفق ویژگی بهره وری بالای انرژی و مقرون به صرفه بودن را دارد. این شامل به حداقل رساندن مصرف انرژی از طریق استفاده از فن های کارآمد، روش های توزیع هوا، و استراتژی های کنترل بدون به خطر انداختن کارایی تهویه است. علاوه بر این، سیستم باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که استفاده از منابع و هزینه های تعمیر و نگهداری را بهینه کند و ارزش بلندمدتی را برای تأسیسات فراهم کند.

  و اما کلام آخر…

تردیدی نیست که تهویه مکنده یکی از اثربخش ترین ابزارهای موجود در بهداشت صنعتی برای کنترل محیط کار می باشد. اثربخشی آن را می توان با ترکیب آن بر دیگر روش های کنترلی، ارتقاء داد.

با اینحال برای اینکه بتوان بر روی تمام توانمندی های آن تکیه کرد، بایستی یک سیستم تهویه به طور هوشمندانه ای طراحی، نصب و راه اندازی شود. خطاهای ایجاد شده در فاز طراحی می تواند بسیار هزینه بر باشد.

هر سیستمی باید پس از نصب، و برای اطمینان از تطابق با ویژگی های طراحی و اینکه غلظت آلاینده مورد نظر به سطح مشخصی کاهش یافته، با دقت مورد ارزیابی قرار گیرد. در نهایت، فقدان نگهداری برروی یک سیستم می تواند باعث افت عملکرد سیستم در گذر زمان شود.

شما می توانید از طریق آدرس اینترنتی www.bamahse.com/workshops وارد صفحه دوره های آموزشی سایت HSEباما شده و ضمن دسترسی به فایل و فیلم دوره های گذشته، در دوره های آموزشی آتی این مجموعه شرکت کنید.

بسیاری از کمپانی‌ها و شرکت‌های صنعتی در لیست نیروهای مورد نیاز خود، شخصی با تخصصHSE و دارای گواهینامه دوره های آموزشی HSE را نیز اعلام می دارند و این به‌معنای وجود فرصت‌های کار خوب و خوش‌آینده برای رشته مهندسی ایمنی، بهداشت و محیط زیست است.