شناسایی و ارزیابی ریسک استان خراسان جنوبی

شناسایی و ارزیابی ریسک زیر بنای سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی Occupational Health and Safety Management System (OHSMS) در صنایع می باشد. ارزیابی ریسک(Risk Assessment) فرآیند کلی برآورد نمودن میزان ریسک و تصمیم گیری در خصوص قابل تحمل بودن ریسک است. مهم ترین فاکتور های دخیل در ارزیابی ریسک شامل احتمال اينكه خطرات به آسيب منجر شوند، وخامت حادثه  و تعداد افرادي كه از حادثه متأثر خواهند شد، است. در راستای ارتقای فرهنگ HSE و توانمندسازی دانشجویان رشته های مرتبط با HSE، نمایشگاه مجازی باما HSE ضمن برگزاری دوره های آموزشی رایگان، به کلیه شرکت ها، مؤسسات، مشاورین حقیقی و حقیقی که در فرایند شناسایی و ارزیابی ریسک فعالیت دارند، یک غرفه مجازی رایگان اعطا می نماید.

از موارد زیر می توان برای توجیه و ضرورت شناسایی و ارزیابی ریسک استفاده کرد:

• افراد مهمترین دارایی و سرمایه سازمان هستند.
• محافظت از منابع انسانی و فیزیکی، مهمترین وسیله کاهش هزینه ها است.
• ایمنی و بهداشت و کیفیت دو روی یک سکه هستند.
• برای کنترل خطر به درک مشترکی بین کارفرما و نیروی کار نسبت به خطرات و ریسک ها نیاز است.
• ایمنی و بهداشت جزء مسئولیت های مدیریت است و اهمیت مساوی با تولید و کیفیت دارد.
• هزینه های مرتبط با نقص در کنترل ریسک بالا است.
• سازمان نیازمند آئین نامه جهت ارزیابی و اداره کردن ریسک ها است.
• حوادث با ابعاد جهانی (فاجعه بوپال- چرنوبیل- تری مایل آیلند) نیاز به OHSMS و شناسایی و ارزیابی ریسک را واضح تر نمودند.

سؤال اساسی این است که در چه زمانی از روش اجرایی ارزیابی ریسک استفاده کنیم:

• برای موقعیت هایی که در آن خطرات، مشمول یک تهدید جدی می شوند یا اینکه قطعیتی در کفایت اقدامات کنترلی موجود یا طرح ریزی شده از نظر اصول یا در عمل، وجود ندارد.
• در سازمان هایی که فرآیند بهبود مستمر را در سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای دنبال می کنند تا حداقل از الزامات قانونی فراتر روند.

پس از یک مطالعه اولیه اگر به این نتیجه برسیم که ریسک های موجود جزئی هستند یا اینکه اقدامات کنترلی کفایت دارند، ارزیابی ضروری نیست.

برای آشنایی با فرایند شناسایی و ارزیابی ریسک در ابتدا می بایست با اصطلاحات و تعاریف مربوطه آشنا شد:

• ایمنی (Safety): میزان درجه دور بودن از خطرات یا در امان بودن از ریسک غیرقابل قبول یک خطر
• خطر(Hazard): خطر به عنوان منبع یا شرایط بالقوه ایجاد آسیب یا بیماری، صدمه به اموال، صدمه به محیط کار و یا ترکیبی از آنها می باشد.
• حادثه(Accident): اتفاق ناخواسته ای که منجر به مرگ، بیماری، صدمه، زیان و سایر خسارات گردد.
• رویداد(Incident): اتفاقی که منجر به یک حادثه شده و یا پتانسیل منجر شدن به یک حادثه را داشته باشند.
• شبه حادثه(Near Miss): رویدادهایی هستند که هرچند می توانند باعث صدمه و یا جراحت شوند، ولی به موارد فوق منجر نشده و به اصطلاح به خیر می گذرد.
• ریسک(Risk) : ریسک ترکیب یا تابعی از احتمال و پیامدهای ناشی از وقوع یک اتفاق خطرناک می باشد. به احتمال بوجود آمدن آسیب و صدمه از یک خطر معین، ریسک گویند.

بطور كلي ريسك ها را به چهار گروه زير تقسيم مي كنند:

• ريسك هاي ناچيز: مانند ريسك مربوط به گزیدگی توسط يك حشره غير سمي
• ريسك هاي نامعين: اطلاعات براي برآورد ريسك ناكافي است.
• ريسك هاي تحت كنترل: تا زماني كه شرايط بازنگري ايجاد نشده نياز به انجام فعاليت تازه اي نيست.
• ريسك هاي خارج از كنترل: براي اين ريسك ها بايد اقدامات كنترلي جديد تعريف و انجام شود.

شناسایی ریسک

برخی از روش های شناسایی ریسک را می توان در دو فاز به قرار ذیل فهرست کرد. در شناسایی ریسک لازم است دو مرحله زیر طی گردد.

فاز اول شامل تهیه و مطالعه موارد زیر است:

• لی اوت محیط کار  Layout of workplace
• نمودار عملیاتی فرآیندها  Operation chart
• شرح فرآیندها Description of process
• طبقه بندی مشاغل   Classification of jobs
• فهرست مواد اولیه - تجهیزات   List of Material-Equipment
• روش ها و برگه های عملیاتی Work procedure

فاز دوم :

• بررسی وظایف افراد و روش های انجام کار
• بررسی سوابق حوادث ناشی از کار
• بازرسی کردن ایستگاه ها توسط چک لیست (بازرسی غیررسمی- بازرسی رسمی)

ارزیابی ریسک

ارزیابی ریسک در دو نوع عمومی و خاص صورت می گیرد.

الف- ارزیابی عمومی (General Assessment)

در این ارزیابی، تمرکز بر یک فعالیت و یا واحد سازمانی است و کلیه خطرات و آسیب های مرتبط به آن شناسایی و ارزیابی می شوند.

ب- ارزیابی خاص (Specific Assessment)

در این ارزیابی، تمرکز بر یک خطر یا ریسک یا آسیب معین است و وضعیت فعالیت های موجود در واحد سازمانی در قبال آن ارزیابی می شود.

مراحل انجام ارزیابی ریسک  (در قالب طرح کلی زیر شروع می شود):

• تقسیم کردن عملیات به قسمت های قابل مدیریت
• تعیین انواع روش های ارزیابی که می تواند مورد استفاده قرار گیرد (عمومی – خاص و یا هر دو)
• تخصیص منابع به گروه های ارزیابی
• فراهم آوری پایش و بازنگری ارزیابی های تکمیل شده
• طرح نباید تنها شامل عملیات تکراری که در چارچوب هایی معین انجام می شوند باشد بلکه باید عملیاتی همانند نگهداری و تعمیرات را نیز شامل شود.

ارزیابی ریسک بدون آگاهی کامل از افراد ذی نفع، قابلیت اجرا ندارد. افراد ذی نفع یا افراد درگیر  به شرح هستند:

• کارکنانی که کار را انجام می دهند (مثل اپراتورهای خط مونتاژ)

• کارکنانی که نزدیک به کار هستند (مثل مهندسین و سرپرستان)
• دیگرکارکنانی که ممکن است از محل عبور کنند (مثل کارگران  واحدهای دیگر)
• کارکنان دیگر شرکت هایی که ممکن است در محل سهم یا همکاری داشته باشند (مثل مشتریان ، تأمین کنندگان، نامه رسان ها)
• اعضاء عمومی شرکت و نه لزوماً عضو محل (مثل کارکنان اداری)

برای شناسایی و ارزیابی ریسک، روش ها و تکنیک های متنوعی ارائه شده است که در ادامه برخی از روش ها را توصیف خواهیم کرد .

روشHAZOP  (روش مطالعه خطر و قابليت بهره برداري)
HAZOP  يك روش كيفي براي شناسايي خطرات مرتبط با فرايند، انسان و ماشين است. HAZOP به كمك كلمات راهنما، انحرافات مربوط به عملكرد پارامترها را شناسايي و مورد تجزيه تحليل قرار مي دهد. اين تكنيك، شناسايي خطرات را با طوفان ذهني (Brain  storming)  شروع مي كند و در پي كشف علل و اثرات خطرات بالقوه است.

روش  FMEA (تجزيه و تحليل عوامل شكست و آثار آن)

FMEA  در ارزيابي ريسك، روش تحليلي است كه مي كوشد تا حد ممكن خطرات بالقوه موجود در محدوده اي كه در آن ارزيابي ريسك انجام مي شود و همچنين علل و اثرات مرتبط با آن را شناسايي و رتبه بندي كند.

روش  JSA (آناليز ايمني شغلي)

JSA با شناسايي خطاها در فرايند توليد، بهره وري را افزايش مي دهد و مهمترين ابزار مديريتي در حذف خطرات مي باشد. JSA جهت بازآموزي، آموزش كارگران جديد، بررسي علل حوادث، تدوين روش هاي كار ايمن كارگر در ايمني فرايند مشاركت مي نمايد. درJSA  ابتدا انواع كارهايي را كه كارگر انجام مي دهد بايد درك شده و به صورت مكتوب ثبت شود. JSA محدود به فرايندهاي توليد نمي شود. در مورد تمامي فعاليت هاي انسان ولو غير صنعتي مثل بازي كودكان، فعاليت هاي خدماتي و...

روشهاي مختلف اجراي JSA :

• روش مشاهده يك به يكone-on-one observation method  
• روش گفتمان گروهي group discussion  method
• روش ياد آوري، ثبت، بررسي recall  and check method
• روش غير حضوري  absentee method

كاملترين روش، مشاهده يك به يك (one-on- one  observation) مي باشد و در روش بحث گروهي، كارگران و سرپرستان به همراه مجري آناليز، صرفاً به صورت تئوري مشاغل را آناليز مي كنند.

ضمن تشکر از متخصصین نیک اندیش حوزه ایمنی و HSE که در برگزاری دوره های آموزشی رایگان حوزه HSE، نمایشگاه مجازی باما HSE را یاری و در این مسیر خیرخواهی و مبتنی بر مسئولیت اجتماعی گام هایی مفید برداشتند. از کلیه شرکت ها، مؤسسات، مشاورین و اشخاص حقیقی که در حوزه شناسایی و ارزیابی ریسک فعالیت دارند، دعوت می گردد از بستر رایگان ایجاد شده در نمایشگاه مجازی باما HSE جهت معرفی توانمندی ها و خدمات خود استفاده و در برگزاری دوره های آموزشی مرتبط با شناسایی و ارزیابی ریسک با مجموعه باما HSE مشارکت نمایند. دانشجویان گرامی رشته های مختلف نیز می توانند با بهره گیری از امکانات رایگان طرح کاد پلاس و اجرای گام های 5گانه این طرح همزمان با تحصیل در دانشگاه، توانمندی و مهارت خود را افزایش، دوران دانشجویی با نشاط و آینده شغلی بهتری داشته باشند.

تدوین: ابوالفضل زارع کمالی